Burgerparticipatie

Samenstellers: Rik Oude Egberink en Ron Starreveld

Referent: Nicolien Kop

Laatst gewijzigd: 12 augustus 2013

Een integrale aanpak van veiligheids- en leefbaarheidsproblemen, met betrokkenheid van burgers, werd nadrukkelijk bepleit door de Commissie Roethof (1984) en tot overheidsbeleid verheven in de eerste Integrale Veiligheidsrapportage (1993). In hetzelfde jaar verscheen Op eigen kracht onveiligheid de baas van politiepsycholoog Frans Denkers. Zijn ideeën zijn, onder de noemer 'zelfredzaamheid', van grote invloed geweest op het betrekken van burgers als partners in veiligheid.

Er zijn verschillende vormen van burgerbetrokkenheid bij het oplossen van veiligheids- en leefbaarheidsproblemen. Om deze van elkaar te onderscheiden, maakten Terpstra en Kouwenhoven (2005) een typologie van burgerbetrokkenheid, die is gebaseerd op twee dimensies: '(mee)praten versus (mee)doen', en 'beperkt versus uitgebreid'. Hierdoor ontstaan vier basistypen van burgerbetrokkenheid. De eerste is het fungeren als informatiebron, de ogen en oren, voor andere instanties. Een voorbeeld hiervan is Burgernet. Het tweede type betreft de betrokkenheid van burgers of ondernemers bij, bijvoorbeeld, het lokaal veiligheidsbeleid als adviseurs of deelnemers aan besluitvorming. Enkele voorbeelden hiervan zijn 'de buurt bestuurt', de wijkschouw en het organiseren van buurtbijeenkomsten. Bij de derde vorm van participatie staat zelfredzaamheid van burgers centraal, waarbij sociale controle een belangrijke rol speelt. Voorbeelden hiervan zijn buurtpreventieprojecten, buurtvaders en het project ‘waaks’, waarbij een gemeente hondenbezitters vraagt verdachte of risicovolle situatie te melden. Het laatste type van burgerbetrokkenheid betreft activiteiten die door burgers en ondernemers in zelfbeheer worden uitgevoerd en/of gefinancierd. Hierbij valt te denken aan het inhuren van een beveiligingsbedrijf, dat extra surveilleert in de eigen woonwijk, of de aanschaf van fysieke beveiligingsapparatuur.

Ook binnen de opsporing spelen burgers een belangrijke rol. Dit is natuurlijk altijd al zo geweest, maar door diverse (technologische) ontwikkelingen is dit wel aan verandering onderhevig. Binnen de eenheden zijn diverse initiatieven ondernomen om burgers een nadrukkelijker bijdrage te laten leveren aan de opsporing. Om zicht te krijgen op de verschillende vormen van burgerparticipatie in Nederland hebben Cornelissen en Ferwerda (2010) vier verschillende categorieën van participatie onderscheiden. De eerste en de tweede betreffen getuigenoproepen bij heterdaad of buiten heterdaad. Dit zijn burgerparticipatievormen waarbij de burger als extra ogen en oren wordt ingezet; voorbeelden zijn sms-alerts, twitterberichten, het versturen van sms-bommen of het online plaatsen van beelden van het misdrijf. Een derde vorm van betrokkenheid bestaat uit het oproepen voor (beeld)materiaal van delicten, waarbij de burger wordt aangespoord foto's of filmpjes te maken van incidenten en deze vervolgens aan te leveren. Tot slot is het ook mogelijk burgers in te zetten bij opsporingsactiviteiten. Zo bestaat er de mogelijkheid burgers te laten meedenken bij opsporingsonderzoeken door het aanleveren van scenario's, of een burger een rol te laten vervullen als informant, burgerinfiltrant of pseudo-koper.

Uitdaging voor de komende jaren voor bestuur, politie en burgers is de ontwikkeling van een actievere en brede medeverantwoordelijkheid bij de aanpak van veiligheidsvraagstukken en opsporing. Sturing op eigen verantwoordelijkheid, zelfredzaamheid en samenwerking is daarbij van essentieel belang.

Verder lezen

Boutellier, H. en R. van Steden (2008). Veiligheid en burgerschap in een netwerksamenleving. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Hieruit: Hoofdstuk 1. Ronald van Steden en Hans Boutellier, Inleiding, pp. 1-9. Hoofdstuk 12. Ruben D. Scholte, Burgerparticipatie in veiligheidsprojecten, pp. 223-241.

Terpstra, J. (2010). Het veiligheidscomplex. Ontwikkelingen, strategieën en verantwoordelijkheden in de veiligheidszorg. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Hieruit: Hoofdstuk 3 Burgerparticipatie en veiligheid, pp. 73-96.

Steden, R., van (2009). Burgerparticipatie in lokale veiligheidsnetwerken; over ‘nodale sturing’ en ‘verankerd pluralisme’ Justitiële Verkenningen. Jaargang 35, nr 1, pp. 29-42.

Cornelissen, A. en H. Ferwerda (2010). Burgerparticipatie in de opsporing. Apeldoorn: Politie en Wetenschap. Hieruit: Hoofdstuk 2. Wat is burgerparticipatie in de opsporing, pp. 17-34. Hoofdstuk 3. Een landelijk beeld van burgerparticipatie in de optiek van de politie, pp. 35-46. Hoofdstuk 4. Vernieuwende vormen van burgerparticipatie in de opsporing, pp. 47-112.

Kop, N. (2012). Van Opsporing naar criminaliteitsbeheersing. Vijf strategische implicaties. Apeldoorn: Politieacademie. Hieruit: Hoofdstuk 2. Criminaliteitsbeheersing, pp. 30-36.

Snel, G. en P. Tops (red.) (2011). Een wereld te winnen. Sociale media en de politie, een eerste verkenning. Apeldoorn: Politieacademie. Hieruit: Nicolien Kop, Sociale media in de opsporing, pp. 45-56

Eveneens lezenswaard

Gunther Moor, L., F. Hutsebaut, P. van Os en D. van Ryckeghem (red.) (2011). Burgerparticipatie. Cahier Politiestudies jaargang 2011-2. Antwerpen/Apeldoorn: Maklu. Hieruit: Ilse van Leiden en Henk Ferwerda, Inburgering in de opsporing: wijzen waarop de politie in het kader van de opsporing een beroep doet op burgers.

Meijer, A.J., S.G. Grimmelikhuijsen, D. Fictorie, M. Thaens en P. Siep (2013). Politie en sociale media. Van hype naar onderbouwde keuzen. Apeldoorn: Politie en Wetenschap. Hieruit: Hoofdstuk 4. Politie en media: zenden, ontvangen en interacteren, pp. 37-58

Stuive, K. en P. Deelman (red.) (2010). Burgernet en andere vormen van burgerparticipatie in de veiligheid. De Bilt/Dordrecht: Stichting SMVP Producties. Hieruit: Hoofdstuk 1. Dick Schoof, Burgernet en andere vormen van burgerparticipatie in de veiligheid, pp. 23-28. Hoofdstuk 3. Stoffel Heijsman, Burgernet en zijn toekomst, pp. 47-52. Hoofdstuk 5. Frits Vlek, Geregistreerd partnership. Politie en burger op weg naar gelijkwaardige relatie, pp. 71-88.