Onderzoek VR-training waardevol hulpmiddel tegen etnisch profileren Geschreven op donderdag 13 november 2025 Etnisch profileren. Een onderwerp dat binnen de politieorganisatie gevoelig ligt. Onderzoeker Bas Böing verdedigt vandaag bij de Universiteit Twente zijn proefschrift ‘Discussing the elephant in the room – addressing ethnic profiling with Virtual Reality in police training’. Hierin gaat hij in op de weerstand die er leeft rondom de erkenning van het bestaan van etnisch profileren. En legt hij uit hoe trainingen over dit thema in virtual reality kunnen bijdragen aan een cultuurverandering binnen de politie. ‘Het gesprek na de training, dat is waar de bewustwording plaatsvindt.’ Voor zijn proefschrift heeft Bas eerst de weerstand onderzocht. Om daarna vast te stellen wat er nodig is om collega’s bewust te laten worden dat dit onderwerp speelt. ‘Er is binnen de politie een grote groep collega’s die zegt: discriminatie bestaat, het is een issue in de samenleving, maar als politiemensen zijn wij kleurenblind’, vertelt Bas. ‘Wij zijn neutraal, zeggen zij. Zij erkennen het probleem dus niet.’ ‘Er is ook een groep die het geen belangrijk onderwerp vindt. Zij zien de aandacht als iets dat is komen overwaaien uit de Verenigde Staten. Veel van deze collega’s hebben ook geen persoonlijke ervaringen met discriminatie. Een derde groep is ‘moreel’ tegen hervorming. Zij zijn bang dat dit de effectiviteit van de politie ondermijnt.’ ‘Een laatste groep bestaat uit collega’s die het probleem erkennen, maar het niet durven te bespreken. Zij zijn bang voor een negatieve evaluatie van hun collega's. Zij weten niet hoe ze dit bespreekbaar moeten maken. Dat is de olifant in de kamer.’ ❛❛ Onderzoeken laten zien dat ervaringsgericht trainen in VR, veel langer blijft hangen dan theoretisch leren. Wat je gedaan en gezien hebt, blijft je heel goed bij. Voordelen van virtual reality Een middel dat kan helpen deze olifant te lijf te gaan, is virtual reality. ‘VR heeft om verschillende redenen een grote toegevoegde waarde. Het heeft een grote aantrekkingskracht. Mensen vinden het altijd leuk om een bril op hun hoofd te zetten. En door middel van een spelelement te ervaren wat er allemaal in die bril te zien is. Veel politiecollega’s zijn praktisch ingesteld. Zij leren liever ervaringsgericht - in dit geval via een bril - dan uit een boek.’ ‘Daarnaast zijn er onderzoeken die laten zien dat ervaringsgericht trainen in VR, veel langer blijft hangen dan theoretisch leren. Wat je gedaan en gezien hebt, blijft je heel goed bij. En het is een goedkope manier van trainen. De training kost wat geld om te maken. Maar je kan ‘m daarna naar heel veel brillen sturen en eindeloos trainen. Zonder afhankelijk te zijn van tijden en locaties.’ Verschillende scenario’s De VR-training Professioneel Controleren, die erop gericht is etnisch profileren te voorkomen, kent inmiddels verschillende scenario’s. ‘Ze hebben allemaal dezelfde soort rode draad. Je stapt in een verhaal dat voor politiemensen realistisch en logisch is. Het speelt zich bijvoorbeeld af op een plein waar je aan het surveilleren bent. In ieder scenario moet je op een bepaald moment keuzes maken. Bijvoorbeeld wie je als eerste gaat aanspreken.’ ‘Wat wij als politie willen, is dat collega’s professioneel handelen. Dat zij de mensen die zij aanspreken, kiezen op basis van afwijkend, of strafbaar gedrag. Zodat het logisch en redelijk is dat deze mensen worden aangesproken. Afhankelijk van wie je aanspreekt, kun je allerlei keuzes maken.’ ‘Wat ga je dan met die persoon doen? Zijn identiteit vragen, op een gegeven moment misschien wel fouilleren? Of ga je nog een onderzoekje in de buurt doen? Of kijken of er mensen zijn die iets belastends kunnen verklaren, of het juist kunnen ontkrachten? Al die keuzes bepalen uiteindelijk waar je op uitkomt.’ Tinten grijs Dat is het moment waarop de gespreksleider het overneemt. ‘Zijn rol is om de collega’s te laten zien dat er op één casus allerlei verschillende perspectieven kunnen bestaan. Er is in de training ook niet alleen één goed antwoord waar je op uit kan komen. Er zijn keuzes die perfect zijn, dan loop je de ideale route. Er zijn ook scenario’s waarbij veel verkeerde keuzes zijn gemaakt.’ ‘Daartussen zitten veel tinten grijs. Daar kun je het met elkaar over hebben. Daar gaan ook de meeste discussies over. Het gesprek na afloop van de VR-training, dat is waar de bewustwording plaatsvindt. Dat is het moment waarop politiemensen zich realiseren: we dragen allemaal hetzelfde uniform, maar toch zijn we allemaal verschillend in wat we hebben gezien, wat we daarvan vinden en hoe we dat interpreteren.’ ‘Dat is vaak een bewustwordingsmoment. Er ligt een schone taak voor de moderator om dan ook het Handelingskader Professioneel Controleren erbij te betrekken. Dat kader geeft een overzicht van feiten en omstandigheden waarop politiemensen mogen controleren. Wat vinden we van deze situatie en wat zegt ons beleid? Dan wordt het papieren beleid ineens heel praktisch gemaakt.’ ❛❛ Etnisch profileren is een thema waar je relatief snel de basis van op orde kan krijgen. Je moet er alleen wel voor open staan. Een groot deel van de collega’s staat hier nog niet voor open. Emotionele laag De VR-training Professioneel Controleren won in 2023 de Europol Award for Excellence, in de categorie Ethiek, Diversiteit en Inclusie. De training wordt inmiddels in verschillende landen gebruikt. In Nederland zijn ongeveer vierhonderd gespreksleiders opgeleid. En hebben zo’n vijftienduizend operationele collega’s de training gevolgd. Met daarnaast nog zo’n tienduizend collega’s uit de ondersteunende diensten. ‘Er zit beweging in, maar we moeten nog heel veel doen. Etnisch profileren is een thema waar je relatief snel de basis van op orde kan krijgen. Je moet er alleen wel voor open staan. Een groot deel van de collega’s staat hier nog niet voor open. We moeten eerst door die emotionele laag. Het proefschrift geeft belangrijke handvatten hoe we dat het beste kunnen doen. De VR-training helpt daarbij. Daarnaast is ook de steun van de organisatie en leidinggevenden cruciaal.’ Nieuwe norm De Politieacademie heeft kortgeleden een rapport gepubliceerd. Hieruit blijkt dat een vijfde van de collega’s zegt dat er binnen hun team niet genoeg aandacht wordt besteed aan dit thema. ‘Laat staan dat ze bezig zijn met kennisvergroting door middel van VR-trainingen. Dit rapport laat ook zien dat er op het gebied van correcte controlegronden nog kennis ontbreekt.’ ‘Zo noemen nog relatief veel politiemedewerkers verkeerde gronden voor een proactieve controle. Zoals een onderbuikgevoel bij het zien van ‘verdachte’ personen, of de oververtegenwoordiging van bepaalde groepen in misdaadstatistieken. Of personen die qua etniciteit niet thuishoren in een bepaalde buurt.’ ‘Dat betekent dat er nog veel werk ligt. We steken deze training in op teamniveau en niet op enkele individuen in een team. Hierdoor kun je sneller toewerken naar een nieuwe norm. Naar een nieuwe afspraak met elkaar over hoe we willen en ook volgens de wet moeten controleren. Als we deze norm met elkaar accepteren, kun je langzaam toewerken naar een cultuurverandering. Meer bewustwording en kennis over dit onderwerp, leidt uiteindelijk hopelijk ook tot ander gedrag. VR speelt hierin een belangrijke rol.’