Vooronderzoek: over de uitdagingen van politiewerk in verre uithoeken

Met welke uitdagingen krijgt de politie in afgelegen gebieden te maken? En hoe bouwt de politie daar aan relaties met de lokale gemeenschappen? Onderzoekers van de Politieacademie deden in het (voor)onderzoek ‘Politiewerk in verre uithoeken’ onderzoek naar deze vragen. Dat deden zij in vijf relatief afgelegen basisteams: Ommelanden-Noord, Den Helder, Achterhoek-Oost, Zeeuws-Vlaanderen en Brunssum-Landgraaf. Het onderzoek duurde van september 2023 tot en met april 2024.

‘Volgens wetenschappers spelen lokale kennis en nabijheid een grote rol bij ruraal politiewerk’, vertelt Teun Meurs. Hij is lector Gebiedsgebonden Politie aan de Politieacademie. ‘Maar er is ook een groeiend maatschappelijk onbehagen en wantrouwen tegen de overheid. Daaruit zou je de conclusie kunnen trekken dat er tussen overheid en burger een verwijdering is.'

'Wat betekent dat voor de politie en hoe gaan ze daar in buitengebieden mee om? Hoe is dat ontstaan? Is de politie misschien zelf ook voor een deel schuldig aan die verwijdering? Dat wilden we gaan onderzoeken. Daarnaast gaat onderzoek vaak over de stedelijke gebieden. We vonden het belangrijk om aandacht te besteden aan rurale gebieden. Om te kijken wat daar aan de hand is.’

Uithoek in de eigen organisatie

Het begrip ‘uithoek’ leidde in verschillende basisteams tot discussie. Teun: ‘We hebben het begrip in de gesprekken bewust elke keer meteen op tafel gegooid. Voelen mensen zich daar nou door gehoord, of beledigd?'

'Over de buitenwereld waren collega’s verdeeld. Zeeuws-Vlaanderen ligt echt ver van de rest van Nederland. Brunssum-Landgraaf ligt dan wel aan de rand van Nederland, maar midden in een internationaal stedelijk gebied. Met Heerlen, Aken en Luik er om heen. Maar in alle gebieden leeft onder politieagenten dat zij een uithoek in de eigen organisatie zijn. Dat vond ik opvallend. De politieagenten gaven daar ook voorbeelden van. Met te weinig capaciteit krijgen als meest platte voorbeeld.’

Geen gemiddeld stedelijk gebied

Zij noemden ook minder voor de hand liggende dingen. ‘Bijvoorbeeld dat de helikopter heel ver weg moet om te tanken. Dat collega’s in afgelegen gebieden voor specialistische diensten van de politie heel ver moeten rijden. Of dat deze diensten er helemaal niet zijn.'

'En, vrij belangrijk, dat de P2000 portofoons het niet doen op sommige plekken in het buitengebied. Dan zie je dat het hele idee van een politieorganisatie en hoe het is bedacht, vooral is afgestemd op een gemiddeld stedelijk gebied. Dit geldt voor de basisteams, ondersteunende diensten en het personeelsbeleid. Die opzet past niet altijd op de uitdagingen die er in de uithoeken zijn. En dat voelen ze daar heel erg. Dat vond ik een interessante eerste bevinding.’

Oog voor duurzame relatie

Politiewerk in het buitengebied is anders dan in stedelijke gebieden. Dat kwam in alle bezochte gebieden naar voren. ‘Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met afstanden’, weet Teun. ‘Je staat er vaak in je eentje of met zijn tweeën voor.' 

'Er wordt vaak gezegd dat wanneer er een melding is, men even tien minuten wacht met ter plaatse gaan. Zodat er dan back up is. Als die er al komt. In deze gebieden is daardoor een breed palet aan vaardigheden nodig om meldingen af te handelen.' 

'Met een grote nadruk op sociale vaardigheden en oog voor de duurzame relatie. Omdat je elkaar ook snel weer een keer tegenkomt. Dat schreven wetenschappers eerder over ruraal politiewerk en dat beeld herkennen we heel duidelijk.’

Reactieve en proactieve nabijheid

Daar komt het idee van ‘reactieve nabijheid’ om de hoek kijken. ‘Politiemensen reageren op meldingen en hebben er dan voordeel van dat ze daar wonen en de taal spreken. Soms worden incidenten met elkaar opgelost, in plaats van drie kwartier naar het bureau te moeten rijden.' 

'Wat we veel minder terugzien, is een proactieve vorm van nabijheid. Dat zijn werkwijzen waarin er wordt geïnvesteerd in relaties met gemeenschappen, voordat er een incident plaatsvindt. Zodat we weten wat er speelt, om al die kleine kernen en gemeenschappen op maat te kunnen helpen. Maar dat zien we in deze gebieden eigenlijk maar heel weinig terug. Wijkagenten proberen dit wel, maar ook zij kampen met grote afstanden en weinig tijd. En dat is zorgelijk.’

Nieuwe geslotenheid

Want er is volgens de onderzoekers wel wat aan het veranderen in de bestudeerde buitengebieden. ‘De laatste jaren zijn er bijvoorbeeld nieuwe gemeenschappen bijgekomen. Het gaat dan om groepen als arbeidsmigranten en asielzoekers. Maar ook om westerlingen die naar het platteland trekken.' 

'Deze groepen zijn niet altijd heel benaderbaar. Maar ook groepen die we al langer kennen, lijken steeds minder goed toegankelijk. Zoals de boerengemeenschap en de jeugd. We spreken daarom van ‘nieuwe geslotenheid’.' 

'Hier zie je maatschappelijke ontwikkelingen in terug, zoals onbehagen en wantrouwen naar de overheid. Dit wordt weer gevoed door lokale zaken. Zoals de aardbevingen in Groningen, de boerenprotesten in de Achterhoek of voorzieningen die verdwijnen in Zeeuws-Vlaanderen. Maar ook ontwikkelingen binnen de politie zelf spelen hierbij een rol. Bijvoorbeeld politiebureaus die sluiten, of wijkagenten die minder vaak fysiek aanwezig kunnen zijn.’

Ondermijning

Problemen die lokaal spelen, bevinden zich vaak een beetje onder de radar. ‘Ondermijning is een mooi voorbeeld’, zegt Teun. ‘Vier van de vijf teams noemde dat. Wij noemen dat een witte vlek. Je weet dat het speelt en dat het voorkomt, maar je komt er gewoon niet aan toe.'

'Dat vond ik opvallend. Omdat er de afgelopen vijftien, twintig jaar toch heel veel aandacht is geweest voor ondermijning. Ik dacht dat we daar nu toch wel veel mensen, middelen, kennis en expertise op hadden. Maar de aanpak blijkt in de buitengebieden toch behoorlijk achter te blijven. Het blijft vaak bij vermoedens. Of er is af en toe een dumping van drugsafval, of er wordt ineens een drugslab opgerold. Er zijn signalen dat er wat speelt, maar er is toch weinig grip op.’ 

Erkenning van problematiek

‘De oplossing van deze problemen zit ‘m niet alleen in capaciteit’, vervolgt Teun. ‘Want laat je met extra capaciteit drie auto’s in de noodhulp rijden in plaats van één? Dan doe je eigenlijk nog steeds hetzelfde. Het zit ‘m juist ook in kennis en expertise om die verdekte en specifieke uitdagingen van de uithoeken aan te pakken.' 

'Dat kan ondermijning zijn, of uitbuiting door ondermijning, of de overlast daarvan. Maar het gaat ook om problemen achter de voordeur, zoals huiselijk geweld. Bijvoorbeeld door stress, als gevolg van aardbevingen. Die zie je niet als je in de noodhulp rondjes over de N-wegen rijdt. Het gaat om erkenning dat er hier andere problematiek is, die veel te maken heeft met de gemeenschappen. Die vraagt niet alleen om capaciteit, maar om specifieke expertise.’