Omdat ik betrokken ben geweest bij de ontwikkeling van 'De samenleving (b)en jij' (het onderwijsleermiddel over actuele onderwerpen m.b.t. diversiteit/variëteit, ontwikkeld door de Anne Frank Stichting en de Politieacademie), word ik gevraagd hierover met de AFS een workshop te geven op een internationale conferentie van de EU.
Het thema is 'Connecting Law and Memory' en de conferentie wordt gehouden in Mechelen, België. Eerlijk gezegd weet ik niet zo goed wat ik er van moet verwachten. In de uitnodiging staat: "De conferentie "Connecting Law and Memory" heeft als doel om kennis op te doen over bestaande programma's (georganiseerd door musea en onderzoeksinstituten) om daarmee de weerbaarheid van het ambtenarenapparaat te versterken. Bovendien zal de conferentie een oproep tot actie vormen voor musea en instellingen om na te denken over de geschiedenis in relatie tot de huidige context." Ik leg het uit als: wat kunnen we leren van het verleden, zodat we deze lessen kunnen toepassen in het versterken van de weerbaarheid van OM, politie en ander overheidsdiensten.
Holocaust
Op de eerste dag worden we ontvangen in 'Kazerne Dossin' in Mechelen. Dit is het holocaust museum, nieuw gebouwd naast de voormalige Kazerne Dossin, het 'sammellager' in WO2, waar de Belgische Joden werden verzameld in afwachting van transport. We worden uitgenodigd om de tentoonstelling te bekijken. Terwijl ik door het museum dwaal, word ik stiller en stiller. Allerlei gevoelens gaan door mij heen. Ik zie een cartoon uit 1934 waarop staat: "Wat doet de regering om de inheemsche bevolking te beschermen? NIETS. NACO brengt daarin verandering. België aan de Belgen." Daarboven de afbeelding van een sprinkhanenplaag, waarbij van de voorste sprinkhanen de kop is vervangen door de karikatuur van een Joodse man. Is dit 1934 in België? Of is dit verkiezingsretoriek in Nederland in 2016?
Ik loop verder. Ik zie een foto met een rij naakte vrouwen en kinderen. Volgens het bijschrift zijn het Joodse vrouwen uit het getto van Mizocz (nu Oekraïne). Ik ontdek een baby in de armen van één van de vrouwen. Eén foto verder zie ik hun lijken op de grond liggen. Dood geschoten door Duitse militairen. Is het omdat ik 8 weken geleden opa ben geworden, dat ik zo geschokt ben door dat baby'tje op de arm van deze moeder? Later zal één van de sprekers zeggen: 'wat zullen onze kleinkinderen ons verwijten?' Dat komt binnen. Ik ervaar daarin: 'wat heb jij er aan gedaan om de wereld beter te maken?
Het meest indrukwekkend is de fotowand. Duizenden foto's van de slachtoffers van de Belgische holocaust zijn op een wand aangebracht, die in de kelder begint en eindigt op de derde verdieping. Duizenden gezichten kijken mij aan. Mannen, vrouwen, kinderen. Senioren, jonge kerels en jonge vrouwen in de bloei van hun leven. De holocaust krijgt een gezicht. De foto's van slachtoffers die zijn teruggekeerd zijn licht geel gekleurd. Het zijn er bitter weinig. Voor zover ik heb begrepen ongeveer 5000 van de ruim 25000.
TYPHOON in Mechelen
Na de officiële opening met speeches (waar ik niet veel meer van weet), loop ik dinsdagavond samen met Wies Dinsbach van de AFS terug naar het hotel. In een straat zie ik ineens een poster waarop de rapper 
Typhoon staat afgebeeld. Alsof het zo moet zijn… Het is alsof er een verbinding wordt gemaakt in mijn hersenen. Natuurlijk kan ik de gruwel van de Holocaust niet vergelijken met etnisch profileren in Nederland. Of wel…?
Ik denk aan duizenden hardwerkende dienders in Nederland. Mannen en vrouwen die de maatschappij dienen en bijdragen aan een veilige maatschappij. Ik denk dat van hen bijna niemand bewust Nederlanders met een andere kleur discrimineert en uitsluit. En toch: in de oorlog hebben al die Nederlandse, Belgische en Duitse politiemensen persoonlijke keuzes moeten maken toen het er werkelijk om ging. Het weigeren van een dienst, het niet mee doen op momenten dat collega's over de schreef gingen, een collega tegen houden bij het toepassen van (excessief) geweld, menselijkheid tonen terwijl je collega's een medemens als een beest behandelen.
Niets menselijks is ons vreemd. Dat was ook één van mijn conclusies: het probleem lag niet bij de slachtoffers. Het probleem lag bij die gewone mannen en vrouwen die een bijdrage leverden in het uitvoeren van dit vreselijke menselijke drama.
Inflatable Refugee
De rest van de conferentie wordt gehouden in het conferentiecentrum in het centrum van Mechelen. In één van de pauzes zie ik een ponton liggen in de gracht naast deze locatie. Daarop is een soort springkussen geplaatst. In mijn naïviteit denk ik dat het een attractie is voor de kinderen. Toch wel gek, onveilig ook, op zo'n ponton in de gracht. Maar als ik goed kijk zie ik ineens dat het een negroïde man is met een zwemvest om zijn nek. Ik begrijp later dat het om een kunstproject gaat.
Op de website van Op.Recht Mechelen vind ik: "Maak kennis met een vluchteling die larger is than life. 
Zoals ook de vluchtelingencrisis groter is dan het leven. En dus komt het kunstenaarsduo Schellekens & Peleman met een statement van formaat: Inflatable Refugee, ofwel een opblaasbare figuur van zes meter hoog, die een zittende vluchteling voorstelt. De uitvergroting is een bewuste keuze. Ze laat de vluchteling toe om tot ver voorbij de horizon te kijken, niet gehinderd door grenzen of door papieren die hij niet heeft. In zijn ogen rust een verweesde blik: is hij aangekomen in een veilige haven of wordt hij straks teruggestuurd naar de ellende die hij wil ontvluchten?
Met hun gigantische opblaaspop zeggen de kunstenaars ook iets over de manier waarop in het Westen naar de vluchteling gekeken wordt. Want zien wij hem niet vooral als een gigantisch probleem, en slechts zelden als een opportuniteit? Dat Schellekens & Peleman ervoor gekozen hebben de figuur te vervaardigen van hetzelfde materiaal als de boten die door mensensmokkelaars gebruikt worden om mensen over zee te versluizen, maakt deze installatie extra beklijvend. Inflatable Refugee is meer dan een uitnodiging tot bezinning. Het is een wake up call."
Goed dat je er bent!
Alles komt bij elkaar. Luisterend naar de directeur van het Auschwitz museum, naar vertegenwoordigers van Yad Vashem uit Jeruzalem, naar de directeur van het Raoul Wallenberg instituut dacht ik nog: wat doe ik hier eigenlijk? Wie ben ik eigenlijk dat ik hier aanwezig mag zijn?
Flarden van speeches staan als one-liners in mijn aantekeningen.
'de dader is niet alleen onderdeel van een systeem, hij is allereerst een individu…'
'waar moeten we ons vandaag bewust van zijn…?'
'De J op het paspoort van Joden was geen Duits initiatief. Het verzoek kwam uit de buurlanden. Om te kunnen herkennen aan wie een visum geweigerd moest worden…'
'de neerwaartse spiraal begint ergens, met een eerste ring…'
'spreek…zodat allen zullen weten….'
'Nie wieder is onbereikbaar…als we maar bereiken dat minder mensen anderen zullen willen vermoorden…'
'Emotie en empathie voor de slachtoffers? Of bewustzijn en het nemen van verantwoordelijkheid…?'
Langzaam besef ik dat ik er toe doe in dit geheel. Dat ik op de plaats waar ik werk, een bijdrage kan leveren. Een bijdrage tegen uitsluiting, polarisatie. Een bijdrage aan goed politiewerk. Een bijdrage aan het toepassen van lessen uit het verleden in het politieonderwijs in 2016. Ik besef meer dan ooit dat ik niet in een theoretisch kader wil blijven steken, maar dat ik de verantwoording heb om het 'uit te leven'. Emotie en empathie voor de slachtoffers in 2016 is niet genoeg. Bewustzijn is nodig. En verantwoordelijkheid om het anders te doen. Om een voorbeeld te zijn. Om te spreken als anderen zwijgen. Om uit te leggen wat onze kernwaarden betekenen: integer, betrouwbaar, moedig, verbindend.
Ik ben er niet zo van, maar voel toch een vleugje trots. Trots op het feit dat ik de Politieacademie mocht vertegenwoordigen op deze conferentie. Trots op het feit dat wij kunnen samenwerken met de Anne Frank Stichting om een bijdrage te leveren aan een betere samenleving.
Op de website van de Nationale Politie lees ik:
'De politie is er altijd. Voor een veiliger Nederland. De politie beschermt de democratie, handhaaft de wet en is het gezag op straat.
Waar nodig biedt de politie de helpende hand. In noodsituaties grijpt zij dwingend in. Waar anderen een stap terug doen, stappen politiemensen naar voren. Als dat nodig is met geweld, desnoods met gevaar voor eigen leven.
De politie werkt actief samen met burgers en partners. Zij heeft oog en oor voor wat er leeft in de samenleving. De politie is er voor iedereen.
Waakzaam en dienstbaar…'
Goed dat je er bent!
Column van Gerdo Elzinga, Projectleider Morele Weerbaarheid in het Basis Politieonderwijs
Reageren? Mail gerdo.elzinga@politieacademie.nl
