Scriptie zet spotlight op onderbelicht proces achter internationale mensenhandel

Hendrik maakte het proces van internationaal verbonden mensenhandel inzichtelijk op basis van slachtofferverklaringen. Die vormden de waardevolle input voor het opstellen van een ‘crime script’, een methode waarmee elke stap van een crimineel proces in kaart wordt gebracht. In het geval van mensenhandel gaat het om werving, vervoer, uitbuiting en ontsnapping. Het eindresultaat van de prijswinnende scriptie biedt houvast om op internationaal niveau betere en meer gerichte interventies te doen, in de verschillende fases van het proces van mensenhandel. 

‘Als je slachtoffer bent van mensenhandel, kun je in Nederland een beroep doen op een tijdelijke verblijfsregeling’, vertelt Hendrik. ‘Daarvoor moet je dan wel aangifte doen bij de politie. Tijdens mijn werk merkte ik dat er veel wantrouwen bestaat richting deze groep aangevers, zowel binnen de politie, als bij beleidsmakers. Maar zonder goed onderzoek blijft het uitgangspunt van de bewering dat de aangiftes op waarheid berusten gelijk aan het tegenovergestelde. Omdat de bescherming van slachtoffers centraal staat bij de aanpak van mensenhandel, hebben we als politie een belangrijke rol om zorgvuldig met deze aangiftes om te gaan en uit te zoeken hoe we meer inzicht kunnen krijgen. Ik wilde onderzoeken of ik een manier kon vinden om het proces van internationale mensenhandel inzichtelijk te maken en kon toetsen wat de slachtoffers hadden verteld. Dat geeft mij als landelijk themahouder Mensenhandel ook weer aanknopingspunten om de lokale uitingen van mensenhandel met een internationale component met een integrale, internationale strategie aan te pakken.’

Hendrik ging aan de slag met de slachtofferverklaringen. Ongeveer honderdvijftig verklaringen bleken bruikbaar voor zijn onderzoek. ‘Het probleem met het gebruiken van slachtofferverklaringen als bron is dat onafhankelijke toetsing lastig is. Er komt uit een aangifte zelden een opsporingsonderzoek voort. Dat betekent echter niet dat we de informatie niet kunnen toetsen. We doen het alleen niet via opsporing, maar bijvoorbeeld via Open Source Intelligence. Als iemand zegt: ik ben verbleven op een bepaald adres, dan kun je kijken of dat adres bestaat. Veel slachtoffers vertellen dat ze bij de politie in een ander land zijn geweest. Dat is na te gaan. Er zijn busreizen op tijdstippen beschreven, daarvan kan je camerabeelden opvragen. Omdat mijn onderzoek zich richt op een overkoepelend crime script heb ik met name literatuur gebruikt voor toetsing. Als iemand vanuit Nigeria een bepaalde route heeft gevolgd, kunnen we in bronnen vinden of dat een reguliere route is en wat we al van die route weten. We leggen dan het opgebouwde script uit de slachtofferverklaringen naast de literatuurkennis.’  

Het doel van de scriptie was om het proces inzichtelijk te maken, om vervolgens gerichter te kunnen interveniëren in de verschillende fases. ‘In Nigeria is voodoo een manier om een slachtoffer aan je te binden’, noemt Hendrik als voorbeeld.  ‘Het is daar een belangrijk cultureel element, wat ook maakt dat slachtoffers later, in de fase waarin ze uitgebuit worden maar dat ze best wel weg zouden kunnen gaan, dat toch niet doen. Omdat ze bang zijn voor de gevolgen van de voodoo eed. In de verklaringen die ik heb gelezen, zie je dat op een bepaald moment de koning van Benin uitgesproken heeft dat voodoo niet werkt wanneer je uitgebuit wordt. En dat dit de reden was dat veel slachtoffers zich zijn gaan melden bij de politie. Daar zie je de invloed van een bepaalde handeling op een deel van het script. Voodoo is een belangrijk element, aan de andere kant zie je dat als je een koning van Benin zo ver kunt krijgen dat hij dat zegt, dat dat enorm effectief is op het uitbuitingsproces. Zo zitten er in elke fase best wel elementen waarop je in zou kunnen grijpen, om effect te hebben op het totale proces.’ 

Dat vraagt wel om uitgebreide internationale samenwerking. Hendrik: ‘Vanuit EMPACT (European Multidisciplinary Platform Against Criminal Threats) werken we als politie samen met Nigeria. Dit script zou enorm kunnen helpen om deze samenwerking verder vorm te geven, door te kijken waar je samen het meest effectief zou kunnen zijn. De 150 aangiftes die ik heb onderzocht geven een eerste beeld, in het grotere geheel zijn het er relatief weinig. Maar als je deze informatie kunt combineren met informatie uit andere landen en steeds bijhoudt, krijg je een soort live beeld van hoe de Nigeriaanse mensenhandel zich ontwikkelt en kun je daar snel op inspelen. Daarnaast denk ik dat de methode ‘crime scripting’ - als die goed wordt toegepast en er goed is nagedacht over welke bronnen en literatuur er allemaal gebruikt kunnen worden - hartstikke nuttig is voor de politie. Ik hoop dat we met deze scriptie meer structuur kunnen geven aan de aangiftes, dat we er een stuk internationale strategie aan kunnen verbinden en dat we deze methodiek sterker gaan benutten. Dat probeer ik binnen mijn eenheid ook op de agenda te krijgen en uit te voeren.’ 

Daarnaast hoopt Hendrik dat de scriptie bijdraagt aan het vergroten van de aandacht voor het probleem van de mensenhandel. ‘Het is één van de ergste vormen van misdaad die je een mens aan kan doen. Als je de verklaringen leest; het is absoluut verschrikkelijk wat deze mensen overkomt, terwijl er maar heel erg weinig aandacht voor is. Het is moderne slavernij in de meest afschuwelijke vorm. Voor vluchtelingen die geen verblijfstatus hebben, is het een bijna onmogelijke opgave om uit zo’n situatie te komen. Ik hoop dat we daar met zijn allen iets meer focus op kunnen hebben. De Nederlandse politie speelt een rol bij de vraag of slachtoffers wel of niet bescherming krijgen. Als de aangifte geen opsporingsindicaties bevat, wordt het slachtoffer teruggestuurd naar het land van binnenkomst in Europa. Voor heel veel Nigerianen is dat Italië. De literatuur leert ons, dat ze dan vaak weer in handen komen van dezelfde uitbuiters als waar ze aan ontsnapt waren. Ik vind dat een  moderne politie, die voor bescherming van mensenrechten staat, hier geen onderdeel van moet zijn. Vertrouw er op dat de verhalen van de vluchtelingen waargebeurd zijn, tenzij je het tegendeel kunt bewijzen. Als jouw fiets gestolen is en je doet aangifte, dan zeggen we ook niet: we kunnen het niet bewijzen, dus hij is vast niet gestolen. Terugsturen naar de uitbuiters is eigenlijk een grove schending van mensenrechten. De politie zou daar niet aan mee moeten willen werken. Naar mijn mening is de koppeling tussen verplichte aangifte en een beroep kunnen doen op verblijf een niet passende. Daarmee wordt opsporing teveel gezien als middel om een oordeel te vormen over het wel of niet slachtoffer van mensenhandel zijn. Daar zijn veel betere manieren voor.’

Hendrik was in totaal ongeveer driekwart jaar bezig met zijn scriptie. ‘Het doorlezen van alle slachtofferverklaringen, coderen en er elementen van het script uit halen was het meeste werk. Gelukkig heb ik bij het schrijven van de scriptie heel goede hulp gehad. Debby van Arkel, die eerder bij de Politieacademie heeft gewerkt en nu senior onderzoeker is bij een Regionaal Informatie- en Expertise Centrum, was een fijne en deskundige begeleider. Ook met mijn tutor, lector Otto Adang, en onderzoeker Maike Gieling, die veel heeft meegedacht over de methode van onderzoek en het juiste kader, kon ik heel goed sparren. Ik heb de hele studie naar dit onderwerp als enorm inspirerend ervaren.’

Klik hier om de scriptie van Hendrik van der Veen te lezen.