Een demonstatie of voetbalwedstrijd tussen rivalen. Soms zit de politie er tussen of wordt zelfs doelwit. Hoe kan je zo'n confrontatie in goede banen leiden? Wat moet je wel en niet doen? Otto Adang van de Politieacademie stelde met andere onderzoekers in 2004 de strategische principes van crowd management op. Die werden belangrijk toen later de wens voor een nieuwe manier van de Mobiele Eenheid ontstond. Een terugblik op verandering in de politie-inzet bij risico-evenementen.
Otto Adang, lector Openbare orde en Gevaarbeheersing, zal in maart 2024 afscheid nemen. Hij is sinds 2004 lector aan de Politieacademie en daarmee de langst zittende lector. In zijn carrière kwamen spraakmakende maatschappelijke vragen en onderzoeken voorbij. Van de coronarellen en voetbalhooligans tot de invoering van het stroomstootwapen en inzet van de ME.
De Portugese politie wist het Europees Kampioenschap van 2004 ordelijk te laten verlopen. Door (vooraf) contact te leggen met supporters en niet direct in grote getale met de Mobiele Eenheid (ME) daar te zijn. Dat leverde niet alleen een goed voorbeeld op. Het gaf daarna een bredere blik op openbare ordehandhaving en risico-evenementen. 'Bij de traditionele aanpak gaat het om de onrust en is vooral de politie aan zet. Deze aanpak is afwachtend.
Maar in modern public order management is de aanpak preventief-proactief en is de politie één van de verbindingen. Het gaat dan niet over de onrust, maar om de orde. De natuurlijke orde, wat in de meeste situaties ook het geval is. Een demonstratie en een voetbalevenement zijn voor mij allemaal onderdeel van orde. En dat is niet alleen maar mogelijke chaos. Dat hoort erbij in een democratische rechtsstaat', vertelt Adang.
De strategische principes van crowd management
De onderzoekers beschreven vier strategische principes voor het handhaven van de openbare orde bij risico-evenementen:
- Geïnformeerd zijn. Je publiek kennen en weten wat mensen beweegt. Wat is (symbolisch) belangrijk voor ze? Als je dat goed begrijpt, kun je ook acties beter doen en eerder seintjes opvangen over mogelijke wrijvingen.
- Faciliteren van legitimie bedoelingen. De meeste mensen willen veilig naar een evenement gaan, hun mening zeggen of hun emoties tonen. Dat kan je mogelijk maken.
- Communiceren. Duidelijk maken wat je bedoelingen zijn, maar ook luisteren naar je publiek.
- Differentiëren. Mensen verantwoordelijk maken voor hun gedrag, niet de groep waar ze bij horen.
Maar een voetbalwedstrijd is een ander risico-evenement dan een demonstratie. Adang: 'Ik ben bioloog en gedragswetenschapper, dus ik kijk vooral naar gedrag. Bij voetbal heb je vaak twee partijen tegenover elkaar en een politie die hen uit elkaar moet houden. Bij demonstraties is er vaak één partij, de demonstranten. Die staan tegenover de politie als vertegenwoordiger van de overheid. De politie wordt een makkelijk doelwit. Maar de strategische principes van crowd management gelden in allebei de situaties.
Daar merk je nu nog, dat is nog steeds de basis. Als ik in het land kom, in Den Haag bij een demonstratie van Extinction Rebellion. Dan pakt de politie in de voorbereiding de stappen en principes erbij. Dat is nu bij iedereen bekend.'
Boven de pet: nieuwe manier Mobiele Eenheid
Ook voor de inzet van de ME heeft het onderzoek gevolgen gehad. De Ombudsman liet zich in 2009 kritisch uit over de politie, na een aantal gebeurtenissen. Adang heeft toen in kaart gebracht of de manier waarop de ME werd gebruikt nog wel paste. 'De traditionele situaties waarvoor de ME bedacht was, bleken heel zeldzaam te zijn. Het ging eigenlijk mis in het grijze gebied tussen inzet van agent en de ME. Situaties waar je een optreden in groepsverband zou willen omdat onverwachts uit de hand loopt. Dat kan ook in het tijdens het uitgaan of bij andere kleinere evenementen zijn. Situaties waar het eigenlijk de 'gewone' agent boven de pet gaat. Daardoor ging het soms mis en traden ze ongenuanceerder op. Of werd de ME ingezet in een situatie die eigenlijk helemaal geen ME-situatie is. Bijvoorbeeld een dorpsfeest, maar ze treden op alsof ze met hooligans te maken hebben', vertelt Adang.
Adang concludeerde: 'Aan de ene kant wil je dat een gewone agent wat meer kennis en ervaring krijgt in groepsoptreden. Aan de andere kant moet je die ME niet alleen maar in dat hoge spectrum gebruiken. De ME moet flexibeler en in meerdere situaties kunnen werken. In de praktijk is het grootste deel van het werk niet in het hoogste geweldspectrum. Maar juist in het voorkomen van erger. Daar is veel winst mee te halen.'
Dat heeft in 2013 geleid tot het nieuwe manier van ME-optredens. De ME kan nu in alle fasen optreden. Niet alleen in een linie en met grote aantallen. De ME werkt nu ook in duos en gaat in contact. Als het nodig is kunnen zij zich vormen tot een linie. In alle fasen blijven de vier strategische principes belangrijk.
Opnieuw grenzen met elkaar bepalen
Toch lopen sommige risico-evenementen nog steeds uit op rellen. Hoe kijkt Adang daar nu naar? 'Het is nog steeds een grote uitzondering. En niets vergeleken met bijvoorbeeld de jaren tachtig van de vorige eeuw. Of heftige rellen zoals je die soms ziet in andere landen. Groepen zijn na de coronaperiode weer aan het uittesten hoe ver ze kunnen gaan. Bij voetbalwedstrijden of sommige evenementen. Dat vergelijk ik vaak met wat in iedere schoolklas gebeurt na de vakantie. Dat je met elkaar weer bepaalt: waar zijn de grenzen? En aan de andere kant waren degenen die voor de veiligheid moeten zorgen na de coronaperiode minder alert. Zoals ook de clubs en stewards. Met het gevoel van 'we mogen weer na corona' waas even wat minder aandacht voor veiligheid. En dan denk je misschien dat het vanzelf wel weer goed gaat, maar ging dus niet zo. Dan moet je dus weer even terug naar de aanpak. Dat ligt zeker niet alleen bij de politie', concludeert Adang.
Meer informatie
De onderzoeken zijn terug te vinden in onze mediatheek:
