De recente klimaatdemonstraties van Extinction Rebellion riepen veel discussie en emotie op. Niet in de laatste plaats binnen de politieorganisatie. Daarom organiseerde de Politieacademie een discussie met specialisten en ervaringsdeskundigen op dit gebied. Een verslag van dit debat over een nijpende en actuele kwestie.
Wanneer de wereld in brand staat en het uniform knelt. Dat motto verwoordt kernachtig de vragen die tijdens het eerste deel van het debat centraal stonden. In zijn inleiding schetste Teun-Pieter de Snoo van het Kenniscentrum Mens en Politieorganisatie (Politieacademie) de contouren van de discussie. We willen een leefbare wereld doorgeven aan de komende generaties. Wat moet daartoe voor, door en bij de politie gebeuren? Welk signaal geven wij af als we milieudemonstraties de kop indrukken, maar ernstige milieudelicten laten passeren omdat we lijden aan de kramp van de krapte? Vluchten we op dit vlak ook weer in abstracte beleidsstukken vol goede voornemens, in plaats van concreet mee te bewegen met nieuwe dreigingen die op ons afkomen? De politie waakt over onze veiligheid. Er bestaat geen wezenlijker gevaar voor die veiligheid dan uitsterven door klimaatrampen, confronteerde de Snoo de aanwezigen.
Burgerlijke ongehoorzaamheid
Amir Niknam is solidair met de boodschap van Extinction Rebellion. De politiecollega nam herhaaldelijk deel aan de A12-acties – uiteraard zonder regels te overtreden of dienstdoende collega's te hinderen. Via een interview met Trouw, een column op intranet en sociale media lichtte Niknam toe waarom het klimaat inhoudelijk ook voor de politie relevant is. Volgens Niknam bevindt de politie zich in een spagaat. Bijvoorbeeld tussen het handhaven van de rechtsorde en het bieden van veiligheid. En tussen een neutrale opstelling en de wens om een politie voor iedereen te zijn. Het is belangrijk om het gesprek te voeren om de verbinding te behouden, zeker met oog op de huidige krapte. Tijdens het debat benoemde Niknam dat hij van mening is veranderd. Hij denkt nu dat burgerlijk ongehoorzaamheid onvermijdelijk is als we fatale milieuschade willen voorkomen. Dit dankzij een oproep van een speciale gezant van de Verenigde Naties. Anders kan het immers wel eens te laat zijn. Niknam snapt dat zoiets voor dienders ongemakkelijk voelt, het voelde voor hem aanvankelijk ook ongemakkelijk, maar het is pure noodzaak en onderdeel van onze democratie.
Bestuurlijke dilemma's
Tolga Koklu, plaatsvervangend politiechef van de Eenheid Den Haag, herkent Niknams verhaal. Ook menig collega sprak hem erop aan. Waar zijn jullie in de driehoek eigenlijk mee bezig? Hoe leg ik dit uit op het volgende verjaardagsfeest? Natuurlijk roept het politieoptreden op de A12 een bepaald beeld op, maar dat is zeker niet het complete verhaal, betoogde Koklu. Er speelden allerlei bestuurlijke dilemma's mee, evenals eigen afwegingen van burgemeester en Openbaar Ministerie. Bovendien mag en wil de politie geen verschil maken tussen de 2100 demonstraties die zij jaarlijks voor de kiezen krijgen. Ongeacht de tekst op de spandoeken bepalen politiemensen zo eenduidig mogelijk wanneer ze faciliteren, beperken of ingrijpen. Telkens weer, dus ook op de A12. Koklu sprak waardering uit voor de wijze waarop de politie ook onder deze omstandigheden in verbinding wist te blijven. Achter de schermen waren er vanuit wederzijds begrip continu constructieve gesprekken met Extinction Rebellion. Verder wees de plaatsvervangend politiechef op de diverse loketten/mogelijkheden die er zijn voor collega's die vrezen dat ze vanwege gewetensbezwaren onvoldoende professioneel kunnen optreden tijdens bepaalde demonstraties.
Pal staan voor rechtstatelijke orde
Lector Politiegeschiedenis Guus Meershoek (Politieacademie) plaatste het debatthema in een historische context. De afgelopen veertig jaar groeiden we toe naar een maatschappelijk geïntegreerde politie, die midden in de samenleving wil staan. Een grote verbetering, maar de voortdurende aanscherping daarvan vergt gewoon enorm veel tijd. In zijn ogen kan de politie in wezen niet neutraal zijn. Zij dient pal te staan voor de rechtstatelijke orde en een beschaafd verloop van een demonstratie hoort onlosmakelijk bij die rechtsorde. Tot slot merkte Meershoek op dat politie-inzet bij burgerlijke ongehoorzaamheid bepaald geen nieuw verschijnsel betreft, evenmin als politiemensen met gewetensbezwaren. Die waren er bijvoorbeeld ook al in de jaren tachtig tijdens de demonstraties tegen de kerncentrale in Dodewaard. De ruimte om dat dilemma bespreekbaar te maken, bestaat dus al langer binnen de politieorganisatie.
Ontwrichting samenleving
Tijdens de tweede helft van het debat stonden de gevolgen van klimaatverandering voor het politiewerk centraal. Voormalig dijkgraaf Patrick van der Broeck gaf een korte impressie van de natuurramp die Limburg in 2021 trof. In korte tijd viel er ongekend veel regen. Twintig emmers per vierkante meter veroorzaakten totale ontwrichting van de samenleving en betekenden een haast onmogelijke taak voor hulpdiensten en instanties. Aan de debattafel kreeg de oud-dijkgraaf gezelschap van Ingelou Sybrandij (Knooppunt Duurzaamheid PDC), Gert Veurink (plaatsvervangend politiechef Eenheid Oost-Nederland en landelijk portefeuillehouder Milieu) en politiemedewerker Marleen Haage die voor de komende Kamerverkiezingen op de lijst van GroenLinks-PvdA staat.
Weerbarstige praktijk
Gert Veurink vertelde dat de milieuproblematiek pas de laatste jaren concreet op de politieagenda staat. Er ligt nu eindelijk een strategisch plan. Dat schrijft onder meer twee milieuagenten per basisteam voor. Maar de praktijk is weerbarstig. Door personeelstekort komt er weinig van deze ambitie terecht. Waar ligt onze prioriteit, vroeg Veurink. Illegaal vuurwerk afpakken of bedrijven aanpakken die onherstelbare milieuschade aanrichten? De portefeuillehouder pleitte voor een langetermijnvisie. Wat gebeurt er als er een massaal tekort aan water of brandstof ontstaat? Hoe springen criminelen in dat gat? Zulke scenario's gaan het politiewerk raken. Daar moeten we ons op voorbereiden.
Emotionele discussies
De politie streeft naar zestig procent CO2-reductie, lichtte Ingelou Sybrandij toe. Maar dat is een moeizaam traject. Zo stuit de omschakeling naar een elektrisch wagenpark op veel scepsis. Blijft hij wel rijden tijdens een achtervolging? Nou en of, luidt haar antwoord dan, en de geruisloosheid verhoogt de pakkans. Het korps heeft klimaatambassadeurs aangesteld. Collega's zien ze vooral als een elitegroepje. Ga wat nuttigs doen, krijgen ze te horen. Zoiets simpels als de vervanging van plastic koffiebekers brengt emotionele discussies teweeg. Milieumaatregelen polariseren heel snel. Dat maakt het lastig voor leidinggevenden om iedereen mee te krijgen en grenzen te stellen. Het is vooral een kwestie van stap voor stap en volhouden, concludeerde Sybrandij. Het Netwerk Politie Klimaatveiligheid vervult daarin een waardevolle voortrekkersrol.
Vijf voor twaalf
Mensen overzien simpelweg niet wat de gevolgen zijn van klimaatellende, reageerde Marleen Haage. En het was in 1980 al vijf voor twaalf. Zij vindt het veelzeggend dat in de landelijke Veiligheidsagenda geen woord over het milieu staat. De overheid beschermt de burger niet tegen grote vervuilers en Haage vindt dat ook de politie daarin tekortschiet. Ze gaf een voorbeeld. Bij een moord of verkrachting starten we meteen een Team Grootschalig Onderzoek op. Maar als Dupont ongekende milieuschade aanricht, staan we erbij en kijken ernaar. Daar valt een wereld te winnen.
