Een toernooi van de grootste sport in de wereld: voetbal. Waar rivaliserende landen tegenover elkaar komen te staan op het veld, maar de supporters dat doen op de tribunes of buiten de stadions. Hoe laat je dat veilig verlopen? Het voetbaltoernooi van 2004 in Portugal verliep overwegend rustig. Hebben ze geluk gehad of was het de aanpak van de Portugese politie? Otto Adang, lector Openbare orde en Gevaarbeheersing aan de Politieacademie, voerde een onafhankelijk onderzoek uit naar supportersgedrag en openbare orde handhaving tijdens Euro 2004.
Otto Adang, lector Openbare orde en Gevaarbeheersing, zal in maart 2024 afscheid nemen. Hij is sinds 2004 lector aan de Politieacademie en daarmee de langst zittende lector. In zijn carrière zijn tal van spraakmakende maatschappelijke vraagstukken en onderzoeken de revue gepasseerd. Van de coronarellen en voetbalhooligans tot de invoering van het stroomstootwapen en inzet van de ME.
Nadat het Europees Kampioenschap voetbal in 2000 in Nederland en België werd gehouden, was in 2004 Portugal de organisator van het EK. In samenwerking met de Universiteit van Liverpool deed de Politieacademie onderzoek naar supportersgedrag en de aanpak van de lokale politie in het ordelijk laten verlopen van hhet toernooi.
'In de aanloop naar het toernooi is de opgedane kennis uit het onderzoek naar Euro 2000 in Nederland en België gedeeld met de Portugese politie. De Portugese politie werkt namelijk anders: zij hebben een nationale politie in de grotere steden en op de landelijke gebieden is er een gendarmeriedienst. Dat is meer zoals wij hier de Koninklijke Marechaussee kennen. Voor zover stadions lagen in het gebied van de GNA, de gendarmerie, waren zij verantwoordelijk. In de andere gebieden was de PSP, de nationale politie, verantwoordelijk', vertelt Adang. 'Voor het toernooi werden natuurlijk risico-inschattingen gemaakt, scenario's ontwikkeld en er werden maatregelen genomen. Ze kozen voor een 'laagprofiel'-aanpak. Dat betekent: contact leggen, niet meteen massaal zichtbaar aanwezig zijn in ME-vorm, heel gericht ingrijpen en een atmosfeer creëren dat alle fans welkom zijn.'
Portugese politie reist af naar Engeland voor het toernooi
Een onderdeel van die aanpak: de Portugese politie reisde voorafgaand aan het toernooi naar Engeland. 'Om daar met supportersgroepen te praten. Om hen uit te leggen: zo organiseren we het en dit zijn de regels. Dat hoort bij deze aanpak. Het is niet alleen iets wat je tijdens het toernooi doet. We spraken in één van de plaatsen met Engelse supporters en die vertelden: “dit hebben we nog nooit meegemaakt. Er hangt een spandoek 'Welcome England fans'. Normaal worden we met de nek aangekeken, maar hier staat dat we welkom zijn." Dat draagt bij aan het ordelijk laten verlopen. Het is niet alleen wat de politie doet, maar wat zo'n hele stad en het land als organisator doen.'
Toch hooligans afgereisd naar Portugal
Waar een aantal landen hebben voorkomen dat bekende hooligans konden afreizen, waren er toch wel degelijk ook buitenlandse hooligans tijdens het toernooi aanwezig. Eén van de wedstrijden die voorafgaand als risico werd ingeschat was de groepswedstrijd van Nederland tegen Duitsland in Porto. Adang: 'Daar had de politie rekening mee gehouden met de inzet. Maar juist doordat ze de juiste benaderingen toepasten, heeft dat er toe bijgedragen dat het goed gelopen is. Op het plein Riveira was een mengelmoes van supporters van allerlei landen en dat was gewoon een groot feest eigenlijk. Naderhand hoorden we ook van de Duitse politiemensen die er waren, dat Duitse hooligans van het plein zijn vertrokken. Omdat ze niet op Duitse televisie feestend met Nederlanders gezien wilden worden. Dat was slecht voor hun imago.'
Wat heel bedreigend overkomt is misschien iets heel onschuldigs
Bij internationale wedstrijden werkt de buitenlandse politie samen. Adang: 'Het geldt niet voor alle landen, maar zij kennen als goed is hun fans. Dan kan je beter inschatten wat de risico's zijn. Wat heel bedreigend overkomt is misschien iets heel onschuldigs. Zo was ik een keer bij een wedstrijd van Manchester United in Frankrijk. De Engelse fans zongen een liedje op de melodie van de Marseillaise. De Franse agenten spreken niet zo goed Engels dus die wisten niet wat ze precies zongen. Dus ze werden er nerveus van. Alsof ze hen belachelijk maakten. Maar het tegendeel was het geval: in het verleden had Manchester United een Franse sterspeler, Cantona. En dat liedje zongen ze in de tijd ter ere van hem, dus het legde eigenlijk een link met Frankrijk. Precies het tegenovergestelde. Als je dat snapt, dan sta je daar veel relaxter. Ook al spreek je elkaars taal niet. Agenten die de supporters kennen of de cultuur van de supporters kennen, kunnen het dus uitleggen. En dat scheelt. Dat verlaagt dan de spanning.'
Je reageert op gedrag, niet op reputatie
Een van de uitkomsten: de laagprofielaanpak was zo succesvol omdat de Portugese politie ook duidelijke grenzen stelden aan wat goed gedrag is voor een supporter. 'Je reageert op gedrag, niet op reputatie. We hebben daar ook goede voorbeelden van gezien. Situaties die potentieel zouden kunnen escaleren, maar waarbij heel gericht ingegrepen werd. Mensen werden eerst gewaarschuwd en daarna werden ze van het plein gehaald. Daardoor bleven dingen klein. Na zo'n incident spraken we een aantal van de supporters op het plein. Zij waren ook blij met het politieoptreden, omdat het gericht was op degene die onrust veroorzaakte, niet de hele groep', vertelt Adang.
Vraagt het meer of minder politie?
Vooraf afreizen naar buitenlandse fans, investeren in goede contacten. Vraagt dat meer capaciteit, zo'n laagprofielaanpak? 'Misschien in de voorbereidingen, maar uiteindelijk denk ik dat het op langere termijn minder inzet vraagt. Voor een hoogprofielaanpak, waarbij je pas ingrijpt als situaties escaleren, heb je grote aantallen politiemensen nodig. En dat vraagt ook voorbereiding. Dat wil niet zeggen dat als de ME ingezet wordt in grote aantallen, dat het per definitie disproportioneel is. Maar de aanpak heeft vaak het gevolg dat de ME op afstand afwacht en op het moment dat het niet anders kan hard ingrijpt. Bij een laagprofielaanpak is die afstand kleiner. Je bent in contact en je communiceert. Dan kun je dus inderdaad zeggen, jij bent aan het bier gooien. Dat gebeurt niet. Huppakee, wegwezen. Als je dat gedifferentieerd doet, dan snappen mensen dat in veel situaties ook', concludeert Adang.
Europese samenwerking politie
De uitkomsten van het onderzoek naar de aanpak van de Portugese politie werden met trots ontvangen in Portugal. Het onderzoek werd dan ook besproken in een vergadering van Europese politiechefs. En ook in Brussel, bij de werkgroep voor internationale politiesamenwerking, werd Euro 2004 gezien als een succes. Adang: 'Een aantal elementen uit het onderzoek zijn opgenomen in een handboek voor Europese samenwerking van de politie bij voetbalwedstrijden. Het heeft impact gehad op Europese aanpak. Daarnaast zijn de publicaties die we hebben geschreven over Euro 2004 nog steeds wetenschappelijk richtinggevend. Er wordt vaak naar verwezen als voorbeeld van een goede aanpak.'
Meer informatie
Het onderzoek naar Euro 2004 heeft na meer onderzoek een nog grotere impact gehad. Onderzoekers stelden de strategische principes voor crowd management op. Deze gelden niet alleen tijdens voetbalwedstrijden, maar ook bij andere risico-evenementen, zoals demonstraties. Lees binnenkort meer!
Crowd dynamics, policing and 'hooliganism' at 'Euro 2004'
