Lintopdrachten overslaan
Verdergaan naar hoofdinhoud

Voorbeelden van een radicaal slimmer systeem van opsporing en opvolging

Plaatsingsdatum:

Laatste update: 8-10-2020 15:07

Is het wel mogelijk om het systeem zo te veranderen dat we als politie en OM geprikkeld worden om elk slachtoffer van Veel Voorkomende Criminaliteit serieus te nemen? Deze vraag werd me naar aanleiding van mijn vorige column door verschillende collega's gesteld. Ik kan me de scepsis wel voorstellen. Jaarlijks zijn er ruim 800.000 burgers die aangifte doen bij de politie. Dat is slechts een gedeelte van de echte criminaliteit die heeft plaatsgevonden.

Uit de veiligheidsmonitor 2019 blijkt dat  slechts 32 procent van de traditionele delicten wordt gemeld. Dit was minder dan in 2017 (34%) en 2012 (38%). Van alle gevallen van cybercrime is dat niet meer dan 13%. Van de aangiftes die wel werden gedaan, zo blijkt uit weer andere cijfers, leidt slechts een kwart tot een 'zaak' die naar het OM wordt gestuurd. En veel te vaak is er vervolgens geen snelle en voor het slachtoffer en de samenleving bevredigende afhandeling. Van de 180.000 onderzoeken die ingestuurd worden naar het loket ZSM wordt in 30% besloten om niet tot vervolging over te gaan en te seponeren (in 25% van de gevallen wordt meteen een straf opgelegd en de schade aan het slachtoffer gecompenseerd). Alle andere zaken worden doorgestuurd naar de backoffice van het Openbaar Ministerie om uiteindelijk de 'zaak' voor te leggen aan een rechter. We weten dat de stapel 'zaken' daar steeds groter aan het worden is. Nu al ruim 50.000 zaken!

Maar deze cijfers zouden ons er juist van moeten overtuigen dat het systeem van opsporing en opvolging echt anders moet. Gelukkig zijn er voorbeelden van hoe dat zou kunnen. Een eerste is de aanpak van winkeldiefstal in Amsterdam en de omliggende gemeenten die dit jaar van start ging. Die richt zich op de zogeheten 'first offenders'. De kern van de nieuwe aanpak is dat als het personeel een winkeldief betrapt, de politie wel ter plaatse komt en beoordeelt of de aanhouding rechtmatig is. Door alle institutionele waarborgen waar de politie rekening mee moet houden is de behandeltijd van een dergelijk klein vergrijp al gauw 10 uur. Terwijl een bekennende verdachte ook in de winkel kan worden afgedaan met een schadevergoeding aan de winkelier van 181 euro. De dader krijgt geen strafblad, maar wordt wel gewaarschuwd dat dit wel het geval is als hij/zij nog eens wordt betrapt.

Het zou natuurlijk nog mooier zijn als we deze aanpak kunnen verbreden. Want wat doe je bij daders die al eerder in de fout zijn gegaan? Of als er sprake is van factoren (jongeren die veel spijbelen, een beginnende verslaving, etc.) die vragen om een intensievere aanpak? Het zou dan toch prachtig zijn als we, voor we een stafrecht-traject ingaan, met bijvoorbeeld HALT, jeugdzorg en de reclassering meteen een gesprek aangaan zodat we vanuit de overheid de meest effectieve aanpak kunnen organiseren?

Het grote struikelblok is nu de financiering. Bureau Halt wordt bijvoorbeeld niet betaald voor een deelname aan zo'n traject. Die financiering, met de focus op aantallen cases en organisaties, zouden we dus moeten aanpassen (zonder overigens het instrument van de prestatieafspraken met het badwater weg te gooien). We kunnen ons daarbij laten inspireren door de gezondheidszorg. Daar wordt voor patiënten die zich in een ziekenhuis melden een zogeheten Diagnose Behandel Combinatie (DBC) vastgesteld. Daarin staat wat de patiënt op de weg naar herstel aan betaalde zorg nodig heeft en welke zorgverleners daarbij dienen te worden ingeschakeld. Het zou toch prachtig zijn als we hetzelfde konden met een winkeldief die betrapt wordt?

Ik moet ook meteen denken aan een geval van internetfraude met kaarten voor het Eurovisiesongfestival. Het slachtoffer had die gekocht bij een niet-officiële website. De zaak werd na de aangifte niet opgepakt. Er waren zo veel andere zaken die prioriteit verdienden en ongetwijfeld speelde er ook een gevoel van 'eigen schuld, dikke bult' mee. Maar het slachtoffer liet het er niet bij zitten. Na een oproep in de sociale media vond hij nog vijf andere gedupeerden die allemaal vanuit hetzelfde IP-adres werden opgelicht. In dit geval hebben mijn collega's er geen zaak voor het OM van gemaakt, maar de man achter het IP-adres wel opgespoord en ervoor gezorgd dat hij het geld terugstortte. Je zou dus de financiering van het werk zo moeten inrichten dat de politie en OM mee kunnen stappen met burgers die zelf een stuk van de opsporing oppakken. Dat geeft veel meer kansen voor het toepassen van strafvorderlijke bevoegdheden als onderdeel van het herstel van onrecht.

Vanuit het programma Veiligheid Voorop wordt er al slimmer opgetreden bij de aanpak van huiselijk geweld. Het strafrecht bleek vaak ontoereikend of zelfs totaal inadequaat voor een effectieve aanpak. Regelmatig lukte het niet voldoende wettig en overtuigend bewijs te verzamelen. Bovendien is de achtergrond meestal een sociale problematiek die zou moeten worden aangepakt waarvoor een straf geen soelaas biedt. Nu zit de politie bij een acute melding direct met de hulpverlening (de partners in het sociaal domein) om de tafel in een zogenaamd motorkap-overleg om over de gewenste interventie-strategie te praten. Slachtoffers maar ook de samenleving zijn de grote winnaars als we gaan investeren in dergelijke triage. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat het recidive cijfer van daders enorm daalt bij een goede interventie.

Ongetwijfeld zal de vraag rijzen of we een dergelijke aanpak, gericht op alle slachtoffers, wel aankunnen. Er is toch al een enorme schaarste bij de politie, het OM en eigenlijk ook in het sociale domein? Het antwoord zal dan zijn dat bij al die voorbeelden juist op capaciteit wordt bespaard. Denk alleen maar aan die tien uur die we kwijt zijn aan een winkeldiefstal. Het levert ook (op termijn) geld op omdat snelle interventies zo effectief zijn. Het leidt tot minder recidives bij diefstal en fraude. Het voorkomt jarenlange misère in gezinnen. Kortom: juist de huidige manier van werken leidt tot financiële en maatschappelijke kosten die we niet aankunnen.

Heeft u suggesties voor een radicaal slimmer systeem van opsporing en opvolging? Stuur de
ze naar: kwaliteitopsporing@politie.nl  

Columnist van dienst: Wim van Amerongen
Programmadirecteur Toekomstbestendig Opsporen en Vervolgen

Leestip:
https://www.politie.nl/nieuws/2020/maart/4/05-politie-en-om-spelen-capaciteit-vrij-met-nieuwe-aanpak-winkeldiefstal.html


Trefwoorden