Om te begrijpen waar we vanaf moeten, hoeft u eigenlijk alleen maar naar de volgende scene van Baantjer te kijken: https://www.youtube.com/watch?v=LmD_E5yrctk. Let vooral op de verhoortechniek van Baantjers beroemde assistent Dick Vledder in het onderzoek naar een moord. Als de jonge prostituee vertelt dat het slachtoffer geen klant maar een vriend is, die echt voor haar heeft gekozen, zegt Vledder sarcastisch: “Gelooft u het zelf?” Vledder put zichzelf uit in het werpen van veelbetekenende blikken naar zijn baas Baantjer, vooral als de vrouw vertelt dat ze naast haar werk ‘culturele antropologie’ studeert. Het komt niet bij hem op dat ze de waarheid zou kunnen spreken. Laat staan dat ze bijvoorbeeld verdrietig kon zijn na de moord op haar vriend.
Ik hoor het u al roepen: we moeten vooral van zulke slechte televisie af! Maar als we heel eerlijk zijn is de verhoortechniek van Vledder ook weer niet helemaal onherkenbaar. Hoe vaak komt het niet voor dat collega’s op basis van hun ‘intuïtie’ al snel menen te weten hoe de vork in de steel zit? Hoe vaak is het doel van het verhoor vervolgens om die indruk bevestigd te krijgen en bij de verdachten een bekentenis af te dwingen? Hoe vaak laten we ons bij het verhoren van verdachten en zelfs getuigen er niet toe verleiden een wat neerbuigende toon aan te slaan?
Verhoren is een lastig vak. Er zijn collega’s die dat vak uitstekend verstaan. Wie de kans krijgt om bijvoorbeeld de verslagen van de verhoren van Robert M. te lezen, raakt diep onder de indruk van de manier waarop de collega-rechercheurs dat doen. De grote vraag is wat het geheim is van deze collega’s. Is het hun jarenlange ervaring? Dat is niet de enige verklaring. Want er zijn ook gekneiste rechercheurs die de plank misslaan.
Het grote verschil zit hem in de manier van ondervragen. Internationaal wordt veel gesproken over het verschil tussen ‘interrogation’ en ‘investigative interviewing’. Vledder hanteert de eerste stijl, nota bene bij een vrouw die voorlopig alleen maar een getuige is. Bij interrogation wordt een verdachte vanaf het begin onder druk gezet. Het bijpassende beeld is dat van de verdachte die voor een lamp wordt gezet. In minder democratische landen worden de verdachten vervolgens gemarteld. Er is steeds meer internationaal onderzoek waaruit blijkt dat deze manier van verhoren een heel slechte manier is om de waarheid aan het licht te brengen. Het kan ertoe leiden dat verdachten de kont tegen de krib gooien of onder druk juist een valse bekentenis afleggen. Hoe groter de druk, hoe meer de herinneringen vervormen (Het meest ongeloofwaardige deel van de scene uit Baantjer is dan ook dat hun verhoor bruikbare informatie oplevert).
Vandaar dat een aantal landen (zoals het VK, Noorwegen en Australië) de omslag aan het maken is naar ‘investigative interviewing’. Bij investigative interviewing draait alles om optimale waarheidsvinding. Dat vraagt een heel andere manier van ondervragen dan die van Vledder en Baantjer. Er is veel wetenschappelijke kennis over hoe je het meest effectief informatie boven tafel krijgt. Opvallend is dat er nog weinig gebruikt wordt gemaakt van technieken om herinneringen terug te halen. Waar elke wetenschapper het verder over eens is dat de basis van alles een benadering blijft die optimaal respectvol is en waar de rechercheurs geen blijk geven van verachting of andere gevoelen. Zelfs als het om een verdachte gaat die kinderen heeft misbruikt.
Ook wij zullen de slag naar meer investigative interviewing moeten maken. Door de opleidingen te verbeteren. Door politiemensen uit te dagen zich te blijven verbeteren. Waar we uiteindelijk uit moeten komen? Het liefst liet ik u nu een film zien van de verhoren van Robert M. Maar als u toch een beeld wil van waar we heen willen, kijk dan even naar het verhaal van mijn Noorse collega Dr Asbjørn Rachlew over hoe zij Breivik verhoorde nadat hij 2012 in totaal 77 jonge mensen vermoordden: https://www.youtube.com/watch?v=nFLeaDHV0tk (begint na 16 minuten).
Mail jouw ervaringen met effectief opsporen naar kwaliteitopsporing@politie.nl
Columnist van dienst: Wim van Amerongen
Programmadirecteur Herijking Opsporing
