Een van de vragen waar de astronomie mee worstelt is hoe je het heelal in beeld brengt. Ooit deden ze dat door vanaf de aarde met steeds betere microscopen de ruimte te bestuderen. Met de opkomst van de ruimtevaart, satellieten en ruimtesondes ontwikkelden zich nieuwe methoden om de omstandigheden op een planeet als Mars in kaart te brengen. De NASA maakt daarbij gebruik van de talloze foto’s die tegenwoordig vanuit verschillende posities in het heelal kunnen worden genomen. Met al die beeldfragmenten samen vormen de wetenschappers een scherp beeld van het geheel.
Het doet denken aan een vraag waar je als professional in de opsporing mee worstelt. Als recherchedienst begin je vaak je onderzoek na een concrete aangifte en vervolgens probeer je het delict op te lossen. We weten natuurlijk allemaal dat we daarmee maar een beperkt deel van de werkelijkheid in beeld krijgen. Uit de analyses van de ondermijnende criminaliteit wordt duidelijk dat je veel breder moet kijken. Bijvoorbeeld naar hoe de geldstromen lopen en de rollen die financiers en toeleveranciers spelen die ogenschijnlijk tot de bovenwereld behoren.
Je kan beslist niet zeggen dat naar al die deelaspecten geen onderzoek is gedaan. Na een korte inventarisatie kwam ik zelf op meer dan 300 wetenschappelijke rapporten die allemaal een scherp licht werpen op een aspect van de ondermijnende criminaliteit, variërend van de rol van Outlaw Motercycle Gangs tot die van fout geld in de voetbalwereld. Maar het probleem van al deze studies is dus dat ook die steeds zijn gefocust op een deel van de werkelijkheid. Het is steeds alsof je met een microscoop heel scherp een deel daarvan in beeld krijgt, en alles daarbuiten mist.
Dus waarom kijken we niet op de manier van de NASA naar bijvoorbeeld de ondermijnende criminaliteit? Dat zou je kunnen doen op een zogeheten ‘vrijplaats. Zo’n gebied waarvan de buitenwereld al lang het gevoel heeft dat er veel dingen spelen verborgen blijven. Denk aan wat zich vroeger rond de Amsterdamse Wenckebachweg afspeelde toen de Hells Angels nog vrij spel hadden. Of aan de situatie die lang op het Limburgse woonwagenkamp De Vinkenslag bestond. Of aan de complexen met vakantiehuisjes waar nooit een toerist komt. Of de jachthavens met wel opvallend veel hekken en bewakingscamera’s en waar je niets merkt van watersportplezier.
Als je met de conclusies uit al die rapporten naar dat soort plekken kijkt, zal een heel bio-systeem zichtbaar worden. Dat beeld wordt scherper als je gebruik maakt van wat je met open bronnen over de zo’n vrijplaats te weten kan komen. Door die rapporten is bijvoorbeeld al heel veel bekend over hoe crimineel geld wordt wit gewassen. Soms gebeurt dat door dure gebruiksgoederen als auto’s te kopen. Als je die ziet staan en vervolgens op basis van de CBS-cijfers vaststelt dat het officiële gemiddelde inkomen laag is, weet je dat er van alles niet klopt. Uit andere onderzoeken blijkt dat bij het witwassen gebruik gemaakt wordt ‘legale’ bedrijven. Met die wetenschap in de hand kan je op basis van bronnen en waarnemingen eens een nadere blik op de aanwezige bedrijven werpen. Hebben ze eigenlijk een website, want welk normaal bedrijf heeft dat niet? Zijn de bedrijven niet op een manier ingericht (met dichte rolluiken, enzovoort) die aan buitenstaanders uitstraalt: kom hier vooral niet! Op basis van de rapporten over de rol van crimineel geld in de sport kan je kijken van lokale voetbalclub. Waarom kan die zich opeens al die goed voetballers uit de regio permitteren?
De vraag rest dan natuurlijk wat we vervolgens doen. Bij de Outlaw Motor Gangs hebben we in Nederland jarenlang weggekeken voor de problemen. En ook bij de Vinkenslag duurde het veel te lang voor het probleem erkent en aangepakt werd. Maar wegkijken wordt wel een stuk lastiger als we de werkelijkheid vlijmscherp in beeld hebben gebracht.
Columnist van dienst: Frank Smilda
Sectorhoofd Dienst Regionale Informatie Organisatie, Eenheid Noord Nederland
