Lintopdrachten overslaan
Verdergaan naar hoofdinhoud

Maatschappelijke ontwikkelingen

Samenstellers: Marta Dozy en Tom Immel

Referent: Guus Meershoek

Laatst gewijzigd: 12 augustus 2013

Vaste spelers in de televisieserie Swiebertje, die werd uitgezonden in de jaren zestig tot halverwege de jaren zeventig, zijn de licht onaangepaste zwerver Swiebertje, de aristocratische burgemeester, zijn dienstbare huishoudster Saartje en de ordehandhavende veldwachter Bromsnor. De serie speelt zich af op het platteland, de gezagsverhoudingen zijn duidelijk, de rollen liggen vast en het goede wint altijd. In een Swiebertje in het tweede decennium van de 21e eeuw zouden we wellicht een burgemeester zien die verdacht wordt van sjoemelen met declaraties, een huishoudster die assertief haar rechten bewaakt en op tijd weg wil om haar kinderen van de kinderopvang te halen, een zwerver die aan de drank is en overlast veroorzaakt en een diender die, goed opgeleid, hem probleemgericht en in samenwerking met andere partijen, benadert. In de hoop dat het goede overwint, maar met de ervaring dat dat allerminst zeker is.

Tussen toen, jaren zestig, en nu, tweede decennium van de 20e eeuw, heeft een aantal grote maatschappelijke veranderingen plaatsgevonden. Voor gebiedsgebonden politie belangrijke ontwikkelingen zijn:

  • de omslag van bevels- naar onderhandelingshuishouding als gevolg van democratisering en het gestegen opleidingsniveau. de legitimiteit van macht en gezag (waaronder overheidshandelen) spreekt niet langer vanzelf, maar moet keer op keer verdiend worden;
  • einde van de ideologie': religie en andere maatschappijomvattende ideologieën als liberalisme, confessionalisme en socialisme zijn niet meer leidend bij de collectieve (door grote groepen mensen gedeelde) opvattingen over goed en fout (waarden) en de hieruit voortvloeiende normen voor het gedrag. De veelheid aan soms sterk uiteenlopende opvattingen over wat deugt en wat niet deugt (waardenpluriformiteit) maakt het lastig om tot 'gedeeld begrip' te komen
  • de binding tussen individu en samenleving, in de vorm van binding aan kerk, vereniging, werk en buurt, is losser geworden. Niet alleen door de geringere bindingskracht van religie en andere ideologieën, maar ook door het diffuser worden van de grenzen tussen 'wijk en wereld'. Met de gestegen fysieke mobiliteit en de moderne massamedia, waaronder internet en de sociale media, als krachtige motoren;
  • de multiculturele samenleving: de groei ervan ging gepaard met concentratie van kansarmen - allochtoon én autochtoon - in bepaalde delen van gemeenten. Met als gevolg probleemcumulatie: een concentratie van armoede, werkloosheid, eenoudergezinnen, slechte woningen, verloedering van de openbare ruimte en criminaliteit;
  • versterking van het 'deskundologisch regime' (cf. Kunneman, 1990) door de eerder genoemde stijging van het opleidingsniveau én door specialisatie als gevolg van verdergaande arbeidsdeling (vgl. jeugdzorg en thuiszorg). Met als gevolg: toenemende wederzijdse afhankelijkheid (interdependentie) en afstemmings- en samenwerkingsproblemen.

Deze en andere ontwikkelingen op het macroniveau van de samenleving zijn in meerdere of mindere mate zichtbaar op het microniveau van de buurt of wijk. De 'gemeenschap' bestaat uit vele groeperingen die verschillend denken over veiligheid en leefbaarheid en verschillende verwachtingen hebben van wat de politie daaraan behoort bij te dragen en over wat zij zelf kunnen en willen doen. Hetzelfde geldt voor de partijen waarmee moet worden afgestemd en samengewerkt. Terwijl samenwerken met partners en burgers bittere noodzaak is. Niet alleen omdat de problemen waarmee de politie in aanraking komt complexer zijn geworden, maar ook omdat, als laatste hier te noemen, maar zeker niet minst belangrijke ontwikkeling, de criminaliteit vertienvoudigd is tussen het begin van de jaren zestig en het begin van de 21e eeuw: van ca 130.000 geregistreerde misdrijven naar 1,4 miljoen.

Verder lezen

Sociaal en Cultureel Planbureau (2004). In het zicht van de toekomst. Sociaal en Cultureel Rapport 2004. Hieruit: Hoofdstuk 1.2. Paul Schnabel, Nadenken over de toekomst, pp. 49 -65.

Boutellier, Hans (2005, 3e druk). De veiligheidsutopie: hedendaags onbehagen en verlangen rond misdaad en straf. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hieruit: Hoofdstuk 2. De veiligheidsutopie, pp. 47-67.

Wilterdink, Nico en Bart van Heerikhuizen (1999). Samenlevingen. Een verkenning van het terrein van de sociologie. Groningen: Wolters Noordhoff. Hieruit: Hoofdstuk 1. Het terrein van de sociologie, pp. 13-38.

Loo, Hans van der en Willem van Reijen (1997). Paradoxen van modernisering: een sociaal-wetenschappelijke benadering. Bussum: Coutinho. Hieruit: Hoofdstuk 1.4. Modernisering nader gedefinieerd, pp. 39-56.

Links 

Op www.scp.nl staan vele publicaties van het Sociaal en Cultureel Planbureau, dat vanaf 1972 systematisch onderzoek doet naar sociale en culturele ontwikkelingen in Nederland. Eens per twee jaar verschijnt De sociale staat van Nederland (tot 2003 Sociaal en Cultureel Rapport (SCR); de laatste is van 2013. In elk rapport staat een hoofdstuk over veiligheid.

Vanaf 2008 is er, ook via www.scp.nl, het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB), waarover elk kwartaal wordt gerapporteerd.

Lees ook meer over dit thema op PKN, bij het onderwerp Politie in verandering