Samenstellers: Tom Immel en Marta Dozy
Referent: Guus Meershoek
Laatst gewijzigd: 12 augustus 2013
Tot ver in de 20e eeuw richtte de Nederlandse politie zich voor wat de openbare orde betreft, op strikte handhaving van wetten en regels. Zij kwam als de openbare orde werd verstoord of dreigde te worden verstoord, trad corrigerend op en vertrok weer naar het volgende incident. Het omslagpunt in deze wijze van denken over de politiefunctie kwam in 1966. De samenleving werd toen opgeschrikt door televisiebeelden van rellende burgers en vechtende politiepelotons tijdens de rijtoer van kroonprinses Beatrix en haar kersverse echtgenoot in de Gouden Koets door het centrum van Amsterdam, en - enkele maanden later - de rellen die begonnen bij het Telegraafgebouw en zich verspreidden door de stad. Beide incidenten legden een gezags- en een legitimiteitscrisis bloot. Burgemeester noch politie had de ongeregeldheden zien aankomen; de politie kwam te laat en slaagde er slechts moeizaam in en met veel geweldgebruik de openbare orde te herstellen. Hoewel minder heftig waren er in de jaren erna regelmatig botsingen tussen de politie en leden van de 'protestgeneratie' die luid van zich lieten horen.
In 1977 kwam de Projectgroep Organisatie Structuren (POS), die zich moest buigen over het aantal formatieplaatsen en de verdeling ervan over functies / rangen van de (gemeente)politie - met het rapport Politie in Verandering (PIV). Daarin werd gesteld dat de toenmalige visie op de politiefunctie - instrument ten dienste van de overheid - niet meer aansloot bij de ontwikkelingen die de samenleving vanaf halverwege de jaren zestig doormaakte. In plaats van met voorstellen voor sterkte en formatie kwam de POS met een andere visie op de politiefunctie: maatschappelijk georiënteerd, in de samenleving verankerd. De POS bepleitte decentralisatie door, onder meer, de vorming van wijkteams, een generale taakstelling voor dienders in de basispolitiezorg en, in termen van nu, operationeel leiderschap. Probleemgericht werken moest deel gaan uitmaken van de werkwijze van alle dienders in het wijkteam, evenals 'kennen en gekend worden' als manier om een stabiele relatie met de bevolking op te bouwen.
PIV markeerde een omslag in het denken over de functie van de politie in de samenleving. Er startten experimenten met wijkteamorganisatie volgens PIV-principes, met probleemgericht werken en met ‘kennen en gekend worden’.
De maatschappelijke oriëntatie werd, mede onder invloed van de stijgende criminaliteit, waaronder de veel voorkomende, aangevuld met een politiek-bestuurlijke. Preventie, probleemgericht werken en een integrale aanpak door politie, maatschappelijke organisaties en burgers, onder regie van de gemeente, kwamen vanaf de eerste Integrale Veiligheidsrapportage (1993) hoog op de politieke agenda. Om er niet meer van te verdwijnen, ook niet nadat de stijging van de criminaliteit was omgezet in een daling in het begin van de 21e eeuw. PIV kreeg in 2005 een opvolger in Politie in ontwikkeling: visie op de politiefunctie (PIO). Hierin wordt het belang van een politie die midden in de samenleving staat, opnieuw benadrukt. Essentieel bij het ontwerp en de inrichting van de Nationale Politie, waarmee in 2011 een aanvang werd gemaakt, is het thema 'lokale inbedding' - met een stevige maatschappelijk georiënteerde en een stevige politiek-bestuurlijk georiënteerde component.
Verder lezen
Cachet A., E.J. van der Torre en W. van Natijne (red.) (1998). De blijvende betekenis van Politie in Verandering. 's Gravenhage: Elsevier. Hieruit: M.A. Straver, Politie in Verandering: een actuele boodschap!, pp. 20-42. E.J. van der Torre, Politie in Verandering: een kind van zijn tijd, pp. 56-75.
Terpstra, Jan (2008). Wijkagenten en hun dagelijks werk: een onderzoek naar de uitvoering van gebiedsgebonden politiewerk. Apeldoorn: Politiewetenschap, nr. 46. Hieruit: Hoofdstuk 1 t/m 1.3 Gebiedsgebonden politie: naar een omschrijving, pp. 13-26.
Terpstra, Jan (2010). Het veiligheidscomplex. Ontwikkelingen, strategieën en verantwoordelijkheden in de veiligheidszorg. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Hieruit: Hoofdstuk 1. Veiligheidszorg en laatmoderniteit, pp. 11-46.
Torre, Edward J. van der (2011). Politiewerk aan de basis: stevig en nuchter. Apeldoorn: Politieacademie. Hieruit: Hoofdstuk 2. Gebiedsgebonden politie: terug naar de basis, pp. 23-41.
Caem van-Posch Barbara (2012). Buurtregie met mate. Over de spanning tussen nabijheid en distantie in de relatie tussen politie en burgers. Den Haag: Boom Lemma. Hieruit: Hoofdstuk 3. Community policing in Nederland, pp. 49-78.
Links
Politieacademie.nl > Kennis & Onderzoek > Lectoraten > Politiegeschiedenis > Canon Politiegeschiedenis: Thema 41: De jaren zestig en de nieuwe gezagscrisis
Lees ook meer over dit thema op PKN, bij het onderwerp Politie in verandering
