Hoe de aanhouding van een arrestant kan uitlopen op een crisis. Daarover gaat het rapport Institutioneel crisismanagement van de hoogleraren Arjen Boin en Stavros Zouridis. In opdracht van de eenheidsleiding Den Haag deden ze onderzoek naar de zaak Mitch Henriquez. Op 3 april praatten leidinggevenden uit het hele land over de impact van deze zaak en vooral wat ze ervan kunnen leren. ‘Morgen kan het weer gebeuren.’
De bijeenkomst begint met videobeelden van de aanhouding van Mitch Henriquez in het Haagse Zuiderpark, op 27 juni 2015. Voor wie niet beter weet, is er eigenlijk weinig alarmerends te zien. Vijf agenten die een stevige man in de boeien slaan, terwijl andere festivalbezoekers gewoon doorlopen. Maar een dag later sterft Henriquez in het ziekenhuis en daarna barsten in de Schilderswijk de rellen los en valt heel Nederland over de Politie Eenheid Den Haag heen met aantijgingen van discriminatie en etnisch profileren. Het vertrouwen van de burgers in de politie is tot ver onder het vriespunt gezonken en een institutionele crisis is geboren.
‘Hadden we het kunnen zien aankomen? Waren we wel alert genoeg? Waar hadden we het tij kunnen keren? En: Morgen kan het weer gebeuren. Welke lessen kunnen we van dit voorval leren?’ Hoofdcommissaris Paul van Musscher legt deze vragen in de kring van zo’n dertig leidinggevenden. Iedereen heeft van tevoren het onderzoeksrapport gelezen en het algemene gevoelen is: dit had ons ook kunnen overkomen. Hoe voorkomen we dat dat daadwerkelijk gebeurt?
Veenbrand
Twee deelnemers hebben het rapport extra goed gelezen en vertellen kort wat de tekst bij hen opriep. Jack Tulen (teamchef Oost Watergraafsmeer, Amsterdam) bleef vooral haken aan twee vragen: hoe kon deze veenbrand zo groot worden en wat was de voedingsbodem voor de negatieve beeldvorming?
Om die veenbrand onder controle te houden is het belangrijk, stelt Tulen, dat je als teamchef signalen van buiten weet op te vangen. “Maar ik ben wel bang voor mijn blinde vlekken”. Je moet je netwerk onderhouden en in verbinding blijven met de gemeenschap, ingeplugd zijn in de samenleving, zeggen andere deelnemers. Ga in vredige tijden in gesprek met lokale contacten van organisaties als Controle Alt Delete en AFA, dan kom je in crisistijd makkelijker nader tot elkaar. Al moeten we wel oppassen dat niet elk team afzonderlijk contacten onderhoudt. Maak vooral ook gebruik van elkaars netwerk.
Benut de kracht van de wijk, adviseert een teamchef uit Utrecht. “Zorg dat mensen uit de wijk zelf zeggen: die rellen, dat willen we niet”. Dat gebeurde uiteindelijk in Den Haag ook, waar bewoners in gele hesjes - toen die nog een andere betekenis hadden – de politie hielpen door relschoppers direct aan te spreken.
Oprechtheid
Dempen en blussen is het motto bij een smeulende veenbrand. Daar hoort ook bij durven toegeven dat je als politie dingen fout hebt gedaan. Zoals iemand zegt: “We hebben een blauwe kijk op alles, maar draai het eens om: wat zou jij doen? We leren op elke leiderschapscursus om van buiten naar binnen te kijken, nou, dat geldt juist in crisissituaties”.
In de driehoek burgemeester, OM en politie krijgt de politie nog te vaak een ondergeschikte rol toebedeeld: ze mag lopende het onderzoek niets zeggen. “Maar zo zit de samenleving niet meer in elkaar. Neem bijvoorbeeld de ruimte om te zeggen dat je het verschrikkelijk vindt wat er is gebeurd”, zegt een deelnemer. Precies, knikken anderen, oprechtheid is een wapen tegen snelle negatieve beeldvorming in de (sociale) media. Toon compassie, maak excuses en wees assertiever in het driehoeksoverleg. Onderzoeker Arjen Boin, ook aanwezig bij de bijeenkomst, kan dat onderschrijven: “De politie heeft afgeleerd te communiceren, jullie waren in Den Haag veel te voorzichtig in jullie reacties. Sta voor je eigen verhaal”.
Dienders-DNA
Dat eigen verhaal is trouwens niet altijd eenvoudig. Het onderzoeksrapport wierp bij Rose Speelman (Eenheid Midden Nederland) vooral de vraag op in hoeverre de politie zelf onbedoeld brandstof geeft aan een veenbrand. “Zit het niet diep in ons DNA als diender om onszelf te verdedigen en goed te praten?”
Van Musscher kan erover meepraten. Als politiechef worstelde hij met het dilemma: het geweld afkeuren of pal achter zijn mensen gaan staan. Zijn zoeken naar een balans hierin werd hem in eigen kring niet in dank afgenomen. Ook zijn emotionele betoog in de Haagse gemeenteraad, dat het einde van de crisis markeerde, vonden sommigen geen passend gedrag voor een politiechef. Ook vier jaar na dato raakt hem dat nog steeds: “Je kunt het eigenlijk niet goed doen. Maar je kunt niet anders dan je eigen morele kompas volgen, ook al gaat dat in tegen het idee dat je altijd en ten koste van alles achter je mensen moet staan. Ik twijfelde talloze malen. De balans zoeken was uiterst lastig, maar hier gold een hoger belang, namelijk legitimiteit van de politie. Als je dit geweld niet veroordeelt, moet je geen politiechef worden”. Bovendien kan strengheid over optreden wel degelijk een vorm van steun zijn, stelt Van Musscher.
De aanwezigen snappen het wel: als politie zijn we gewend alles naar feit en omstandigheden te vertalen, gevoel past daar niet bij. “We zijn niet zo goed in sorry zeggen”. Dat vinden jullie als organisatie moeilijk? vraagt gespreksleider Piet-Hein Peeters. “Nee, als mens”, verbetert iemand. De gelederen sluiten en elkaar dekken, dat is een dienders-reflex, als leidinggevende moet je dat durven doorbreken en ook kritische vragen stellen: was die nekklem nou echt nodig en was het politiewerk echt adequaat? Boin reageert: “Solidariteit is mooi, maar zelfreinigend en lerend vermogen is minstens zo belangrijk. Bovendien: jullie worden steeds vaker gefilmd door burgers, dan kun je er niet meer omheen om goed naar jezelf te kijken”.
Been amputeren
Wat leert de zaak Mitch Henriquez ons over goed leiderschap? Die vraag ligt tegen het einde van de bijeenkomst op tafel. “Het bewaken van onze integriteit als politie is dagelijks werk”, stelt Roos Speelman. “Daarom is het goed dat we hier nu samen over praten”.
Het gaat om het creëren van de juiste groepscultuur, zegt iemand. Ze geeft een voorbeeld uit de zorg, haar vorige werkplek: “Pas als de jongste bediende de chirurg erop mag wijzen dat hij het verkeerde been amputeert, heb je een gezond werkklimaat”.
En we moeten vooral niet de illusie hebben dat we elke crisis kunnen voorkomen of elk incident kunnen trainen. Al kun je je wel voorbereiden op hoe je als politie geframed wordt. Denk vanuit anderen. Die tip herkent Van Musscher als zijn Achilleshiel van 2015. “Mijn zicht was vertroebeld door de in mijn richting geuite valse beschuldigingen van racisme. Daardoor had ik minder oog voor de onderliggende boodschap”. Zijn eigen tip: “Blijf de piste lezen als je naar beneden skiet, of er geen ijs op ligt. Organiseer tegenspraak om je heen”.
Besprekingen van dit rapport kun je op nog twee andere data zelf bijwonen:
• 29 mei 2019 (14.00 – 18.00 uur) in Dalfsen
• 12 juni 2019 (14.00 – 18.00 uur) in Vught
Je kunt je aanmelden via het inschrijfformulier.
