De Politieacademie start binnenkort een experiment naar de toegevoegde waarde van dramaturgie binnen de opsporing. Deze nieuwe vaardigheden kunnen rechercheurs verder helpen bij het ontrafelen en begrijpen van complexe informatiestromen en geeft een inhoudelijke impuls aan de scenario-ontwikkeling. Het denken in verhalende structuren helpt om meer feiten en omstandigheden van een gebeurtenis te openbaren. Door de onderzoeksinformatie gedetailleerd in samenhang en context te bezien, kan er meer bewijs worden gegenereerd.
Momenteel werkt er binnen de politie in Nederland één persoon als opsporingsdramaturg. Haar scriptieonderzoek en positieve resultaten van haar werkzaamheden, hebben er toe geleid dat lector Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde Nicolien Kop en onderzoeker Hanneke ter Veen deze nieuwe vaardigheden nader willen onderzoeken. ''We zijn altijd op zoek naar andere manieren die kunnen bijdragen aan het optimaliseren van opsporing'', vertelt Nicolien Kop. ''Dit is een nieuw en mooi concept. Het is goed om hiermee te experimenteren, om te kijken of het wat is. Wij zijn er erg enthousiast over, maar we weten het antwoord nog niet. Dat willen we in het onderzoek met elkaar gaan ontdekken.''
Camerastandpunten
''Het mooie aan deze insteek is dat het gaat om het neerzetten van het verhaal in de bredere context van een informatiestroom in een opsporingsonderzoek'', vervolgt Kop. ''Opsporing is heel feitelijk en gericht op reconstructie. Het overkoepelende verhaal is voornamelijk zaak van de tactisch analist, maar de opsporingsdramaturg, de tactische rechercheur, zoomt in op scenariomomenten. Als je in complexe zaken de verhalende lijn kunt zien, dan zie je dingen die je eerder niet zag. Dat is fascinerend. Je kunt als het ware de camera vanuit verschillende hoeken en perspectieven een zaak laten bekijken en het verhaal vanuit die verschillende hoeken inzichtelijk maken. Een opsporingsdramaturg haalt andere stukjes, andere vragen naar boven dan een opsporingsteam. Door daar antwoord op te geven, kunnen zaken op hun plek vallen. Het is een middel dat je bij complexe zaken in zou kunnen zetten.''
Meer uitleg
Hanneke ter Veen, die het onderzoek gaat uitvoeren: ''Wat ons ook 'triggerde', was dat in een eerder onderzoek van de betreffende opsporingsdramaturg de betrokken officier van justitie erg enthousiast was en was uitgedaagd om anders te kijken naar een zaak. Dramaturgie in de opsporing vraagt wel om meer uitleg. Ik denk dat het niet verkeerd is om daar vanuit wetenschap een bijdrage aan te leveren. Om te kijken wat de meerwaarde van deze nieuwe, misschien op het eerste gezicht, wat vreemde vorm, kan zijn. In de opsporing is dit nieuw, in Nederland is er in ieder geval maar één iemand die het bewust gebruikt. Het is de vraag of dat niet zonde is en of we daar niet meer uit kunnen halen.''
Zoektocht
Het onderzoek is zo opgezet dat geïnteresseerden eerst in masterclasses worden opgeleid. Daar leren ze hoe de methodiek werkt en kunnen ze er mee oefenen. De masterclasses worden, onder andere, gegeven door docenten uit de theaterwereld. Na de masterclasses, wordt een selectie gemaakt om te kijken wie er dan in het najaar daadwerkelijk mee gaan doen aan het experiment met zaken uit de praktijk, gedurende een half jaar. Ter Veen: ''Er zit zo een duidelijke opbouw in. Het is namelijk nog wel een zoektocht tussen de deelnemers, wij als onderzoekers en de inhoudelijk deskundigen. Bij wie past dit? Wat voor soort kwaliteiten heeft een opsporingsdramaturg nodig? Het onderzoek is ondersteunend om het thema nader te bekijken en om het uiteindelijk misschien uit de situatie te trekken dat er maar één iemand mee bezig is.''
Werving
Kop: ''Het is ook bedoeld om mensen er ervaring mee op te laten doen. Hoe kun je mensen die in de opsporing werken, leren om ook op deze manier naar zo'n zaak te kijken? Als je altijd gewend bent iets op een bepaalde manier te doen, dan is het best lastig om het anders te doen. Hoewel we zien dat binnen de recherche mensen best open staan voor nieuwe dingen. Het wordt nog wel een zoektocht om de juiste mensen te vinden: mensen die het aanspreekt, die het kunnen. Daarom willen we dit breed onder de aandacht brengen.''
Telecomanalyse
De enige opsporingsdramaturg die nu actief is, is oorspronkelijk opgeleid als docerend theatermaker. Volgde daarna de opleiding tot recherchekundige en paste vervolgens haar dramaturgische achtergrond toe bij het werk binnen de grootschalige opsporing. Om veiligheidsredenen blijft ze liever anoniem. ''Het Openbaar Ministerie is erg blij met mijn processen-verbaal. In een zaak waarbij de politie stuitte op één van de grootste drugslabs van Europa, wilden we bewijzen dat er daar die dag vier personen aanwezig waren geweest. Door een reconstructie te maken van de gedragingen van de verdachten in de 24 uur daaraan voorafgaand hebben we dat aannemelijk kunnen maken. Daarvoor zijn telecomgegevens gecombineerd met allerhande overige informatie, zoals voertuigengebruik, de aangetroffen goederen op de plaats delict, camerabeelden en forensische sporen. Bij de inhoudelijke zitting zijn de structuur en de details uit mijn proces-verbaal voorgehouden aan de verdachte en het proces-verbaal is uiteindelijk ook in het vonnis genoemd.''
Gedetailleerd duiden
''In een ander onderzoek schreef ik bijvoorbeeld een alternatieve verklaring voor een verdachte'', vertelt ze. ''Daarin verplaatste ik me in het perspectief van de verdachte met de volgende vraag als vertrekpunt: kan ik me er uitpraten door te zeggen dat ik mijn voertuig uitgeleend heb aan een ander? Verder is de opsporingsdramaturg bij uitstek geschikt om het criminele samenwerkingsverband (art. 140 SR) te beschrijven. Bij hét verhaal van een criminele organisatie, in samenhang en context beschreven, komt als vanzelf naar boven wat het oogmerk is, hoe de organisatie nauw en bewust samenwerkt, waar de deelname per persoon uit bestaat en hoe die deelname zich verhoudt tot de doelstelling van de gehele organisatie.''
Kleine plusjes
De opsporing is dan ook echt gebaat bij haar werk. Nu, maar ook in de toekomst. ''Professionele criminelen gebruiken contra-strategieën en worden steeds beter in het omzeilen van onze opsporingstechnieken. Het bewijs ligt vaak niet voor het oprapen. Gestapelde bewijsvoering is heel belangrijk. Vaak zijn kleine plusjes op zichzelf niet voldoende voor het bewijs, maar al die kleine plusjes samen kunnen wel een dikke plus worden wanneer je uitlegt wat ze met elkaar te maken hebben. Je moet daarvoor de belangrijke details kunnen onderscheiden en die details beetpakken en uitwerken. Het is ambachtelijk werk, je legt in je processen-verbaal precies uit op basis van welke feitelijkheden je tot een bepaalde betekenis komt. Je knoopt dus niet zomaar van alles aan elkaar. Het ambachtelijke werk van de dramaturg zou ook goed kunnen werken in combinatie met big data onderzoek. Daarbij moeten de juiste vragen aan het systeem gesteld worden. Een dramaturg kan daarbij helpen.''
Meer informatie over opsporingsdramaturgie voor politiecollega's is te vinden op Agora.
