Hackathon als lijmmiddel tussen de binnen- en buitenwereld van de politie

Een hackathon is een evenement of een bijeenkomst waar deelnemers gedurende een relatief korte, afgebakende periode, met elkaar aan de slag gaan om aan een project te werken of een bepaald probleem op te lossen. Binnen de politie kreeg de hackathon een meer structurele plek via Arnoud de Bruin, coördinator cyberspecials en aanjager aanpak cybercrime en gedigitaliseerde criminaliteit binnen de eenheid Amsterdam. De Bruin is ook sinds de oprichting in 2016 onderdeel van BlueM, een beweging binnen de politie die als doel heeft om politiemensen uit te dagen om buiten de standaard patronen te denken en beter aan te sluiten op de veranderingen in de maatschappij. ''Arnoud raakte geïnspireerd door de documentaire van Elliot Higgins over Bellingcat, Truth in a Post-Truth World'', zegt Lam. ''Hij heeft de stoute schoenen aangetrokken en Elliot gemaild met de vraag of hij een masterclass wilde geven voor de politie. Naast een presentatie over wat Bellingcat allemaal doet, was er ook een puzzeldag georganiseerd. Dat was hartstikke leuk en werkte ook heel goed. Toen kwam tijdens de borrel het idee: kunnen we dit ook met echte zaken doen? Dat heeft geleid tot de Coldcase Hackathon.''

Voor deze hackathon verzamelden ongeveer zeventig cyber- en Open Source Intelligence (OSINT) specialisten van politie, Openbaar Ministerie, defensie, KPN, Bellingcat, FIOD en TNO zich op het marineterrein Kattenburg. Zes gemixte teams bogen zich na een korte briefing van het opsporingsteam over veertien ingebrachte coldcasezaken. In vrijwel alle zaken, waarvoor vooraf toestemming was gevraagd aan de officier van Justitie, werden aanwijzingen gevonden waarop kon worden doorgerechercheerd. Lam: ''Toen is gebleken dat een hackathon heel erg leuk is om te doen en dat het voor de politie goed blijkt te werken. Je pompt in een korte tijd heel veel kennis en expertise in een onderwerp. Je kan dat dan in een stoofpotje doen en laten pruttelen. Maar in een hackathon gaat het in een snelkookpan. Het blijkt dat je onder druk en door elkaar te inspireren soms toch verder komt.''

De tweede hackathon was met BlueM en FASTNL, een team dat probeert veroordeelde criminelen die nog een straf open hebben staan, te pakken. Lam: ''Dit is de meest succesvolle hackathon die we tot nu toe hebben gehad, ook omdat de vraag heel concreet was. Iemand is op de loop, waar is hij? Zoekvragen, naar personen of objecten, zijn vragen waar veel OSINT-experts met de beschikbare openbare bronnen heel goed mee uit de voeten kunnen. Het grote voordeel was dat de gezochte personen al veroordeeld waren. Bij een hackathon moet je informatie gaan delen. Dat is lastig, want wat kan je delen binnen de juridische grenzen? Als iemand al veroordeeld is, kan het strafproces niet meer kapot en is dat makkelijker. Het mooie was, dat er op de dag zelf al een aanhouding kon worden verricht. Daarnaast waren er iets van vijftien lokalisaties op adresniveau en iets van tien of vijftien op plaatsniveau. We vonden iemand die in het buitenland vast bleek te zitten en ook iemand die inmiddels overleden was. De weken erna zijn er nog een stuk of tien aanhoudingen verricht. Dan zie je dat het echt wat een hackathon op kan leveren.''

Andere hackathons gingen over de zegenoemde ‘vriend in nood’-fraude, mobiel banditisme en de handel in illegaal vuurwerk. ''Bij de vuurwerkhackathon is gekeken naar fenomenen: in hoeverre zie je bijvoorbeeld dat de handel verschuift, bijvoorbeeld van het ene naar het andere social media platform. Of kunnen we iets zeggen over bepaalde aanvoerroutes uit het buitenland. Of over opslagplaatsen. Dat werkt wel, maar de hackathon is afgebakend in tijd. Je bent twaalf uur in verschillende sprints bezig. Zo’n fenomeenvraag is dan lastig, want je moet a) goed snappen waar het over gaat en hoe het in elkaar steekt en b) je hebt gewoon tijd nodig om het uit te zoeken. Andere vragen zijn barrière-achtige vragen, bijvoorbeeld de vriend in nood-fraude. Als je snapt hoe dat proces gaat, met een oplichter, een werver en een geldezel, dan kun je een ‘crime script’ maken over hoe dat werkt. Waar zijn kansen om dat te verstoren? Bijvoorbeeld door iemand aan te houden als het plaatsvindt, maar misschien ook door samenwerking met een bank, door een barrière op te werpen. Je bent dan deels afhankelijk van externe partijen en dat maakt de uitvoering van sommige ideeën lastiger, maar het zijn altijd leuke dagen en tot op zekere hoogte ook effectief.''

Na alle hackathons is gekeken wat ze hebben opgeleverd. ''Dan komen de praktische resultaten naar voren, maar wat als belangrijkste wordt gezien, is het netwerken: elkaar zien, elkaar inspireren. Dat is ook de reden dat bijvoorbeeld KPN een team van zes man naar zo’n hackathon stuurt. Het gaat om elkaar leren kennen, de verbinding tussen politie en andere partijen, private partijen, burgers. De hackathon is een soort lijmfunctie die de binnenwereld en de buitenwereld van de politie aan elkaar verbindt. Wat ik ook een leuke opbrengst van de hackathons vind, is dat er steeds uitkomt dat het leren zo belangrijk is. Mensen die vanuit een contra hackteam van KPN werken, kijken heel anders naar een zaak dan dat de politie dat doet. Zij gebruiken ook heel andere middelen en methoden. Je merkt tijdens zo’n dag dat mensen aan het denken gezet worden, dat ze beter in hun vak worden omdat ze nieuwe dingen leren, andere perspectieven. Aan de ene kant heb je de korte termijn operationele resultaten, aan de andere kant heb je de professionalisering, de doorontwikkeling van mensen.''

Bij de evaluatie van de hackathons wordt ook altijd gevraagd of deelnemers nog een keer mee zouden doen. 90 tot 95 procent van de deelnemers reageert daar positief op. ''De drive om de politie te helpen is best wel groot. De hackathon past ook in de trend die je ziet in de opsporing, waarin steeds meer gebruik wordt gemaakt van partijen van buitenaf. Dat is de erkenning voor het feit dat in de buitenwereld heel veel expertise zit die je binnen de politie misschien niet hebt. Boeven krijgen door de toenemende digitalisering meer kansen, maar burgers kunnen ook steeds meer. Zij zijn zo waanzinnig goed in informatie zoeken en verbanden leggen. The wisdom of the crowd. Er is ook zoveel te vinden. Burgers brengen niet alleen af en toe wat anders, maar soms ook sneller dan de politie. Ik denk ook dat het onderscheid tussen burgers en politie op sommige punten steeds dunner wordt. Burgers kunnen op sommige momenten meer omdat ze geen toestemming van de officier nodig hebben. Op andere punten kan de politie meer omdat zij die toestemming wel heeft. Maar het onderscheid 'ik ben van de politie en ik ga er over en ik kan het', dat begint wel steeds meer te vervagen. Het is belangrijk om een dynamiek met de buitenwereld op te bouwen, zodat je constant meebeweegt met alle veranderingen op het gebied van criminaliteit. Daar zijn hackathons een heel mooi voorbeeld van.''

Intussen blijven aanvragen voor nieuwe hackathons binnenkomen. De groeiende belangstelling voor hackathons bracht de collega’s Arnoud de Bruin, Caspar Doing, Jerome Lam en René Paaij op het idee om de ervaringen van eerdere hackathons te bundelen in de brochure brochure ‘How to Hack-a-thon’. Het eerste exemplaar werd afgelopen vrijdag tijdens de Hackathon Cybercrime, die door de politie Den Haag West werd georganiseerd, uitgereikt aan Wim van Amerongen, programmadirecteur Toekomstbestendig Opsporen en voorzitter van het Burgeropsporingslab. ''De hackathon leeft, maar veel mensen hebben geen idee hoe het werkt. Veel dingen waar wij over zijn gestruikeld, hebben we op een leuke en vlotte manier proberen op te schrijven. Ook om de handschoen toe te werpen: probeer het zelf ook eens, als daar aanleiding voor is. Ik denk dat het goed is om deze tool in je gereedschapskist te hebben en afhankelijk van je probleem eruit kan trekken en kan toepassen. Niet altijd inzetten, maar het zou één van de standaard dingen moeten zijn, een klein beetje zoals een snelle kennismobilisatie die je vanuit de politie kunt inzetten. Daar zou het heel geschikt voor zijn. Ik heb ook het gevoel dat het die kant op gaat. Het blijft wel lastig, omdat de politie zo resultaatgedreven is. Het gaat toch vooral over hoeveel kerels we hebben aangehouden, of hoeveel kilo’s we hebben gevonden. Het heeft ook met bewustwording te maken. Ondanks dat je de resultaten morgen misschien niet gelijk terugziet - als in we hebben Taghi aangehouden - het helpt wel om de politie beter te maken.''

Meer informatie:
- Burgerparticipatie in de opsporing